Hipotiroidi Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Vücudumuzda boyun kısmında, erkeklerde daha belirgin olan ve “adem elması” olarak bilinen kıkırdak bölgesinin altında konuşlanan tiroid bezi, vücuttaki bütün hücreler üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. T3 ve T4 hormonlarını üreten tiroid bezi, bunları depolar ve gerektiği zaman bu hormonları kan dolaşımına verir. Orkestra şefi gibi bedensel fonksiyonların neredeyse tamamının kontrolünde rol oynayan tiroid bezinin az çalışması anlamına gelen hipotiroidi hakkında merak edilenleri burada bulabilirsiniz.

İÇİNDEKİLER:

1. Hipotiroidi Nedir?
2. Hipotiroidi Nedenleri
3. Hipotiroidi Çeşitleri
4. Hipotiroidi Belirtileri
5. Hipotiroidi Risk Faktörleri
6. Hipotiroidi Testleri ve Teşhisi
7. Hipotiroidi Tedavisi
8. Hipotirodi Kilo Aldırır Mı Ve Nasıl Beslenmeli?

Hipotiroidi Nedir?
Tiroid'in az çalışması durumu ‘’hipotiroidi’’ olarak adlandırılmaktadır. Hipotiroidinin yaygın belirtileri arasında halsizlik, yorgunluk, konsantrasyon güçlüğü, kabızlık, çabuk üşüme ve soğuğa tahammülsüzlük görülür. Bazen dermatolojik hastalıklardan kaynaklandığı düşünülen cilt kuruluğu, ciltte kabalaşma, turuncuya dönen renk değişiklikleri de tiroid bezinin az çalışması nedeniyle gelişebilir. Bu durumda bir endokrinoloji uzmanına başvurulmasında fayda vardır.

Tiroid bezinin yeterince çalışıp çalışmadığı beynin “hipofiz” adı verilen bölümünden salgılanan “TSH hormonu”  değerleri ile belirlenir. TSH, tiroid bezinde hormon üreten yapıları uyararak daha fazla üretilip kana karışmasını sağlar. Tiroid bezi normalden az çalıştığında hipofizden TSH’nın kana verilmesi de artar. Gerekli miktarda tiroid hormonu salgılanamadığında hipotiroidi adı verile durum gerçekleşir ve dokulara yeterince tiroid hormonu salgılanamaz, metabolizma da doğal olarak yavaşlar.

Hipotiroidi bebeklerde ve çocuklarda, büyümede ve gelişmede geriliğe neden olabilir. Eğer tedavide geç kalınırsa hipotiroidinin neden olduğu zeka geriliğinin düzelme şansı çok azalır.  Yetişkin bireylerde ise vücutta ve metabolizmada genel bir yavaşlama söz konusu olur. Ancak erişkin bireylerdeki hipotiroidi belirtileri tiroid hormonu tedavisi ile büyük oranda düzelir.

Hipotiroidi Nedenleri
Hipotiroidi çok farklı nedenlerle gelişebilir. Otoimmün hastalıklar, hipertiroidizm tedavileri, radyasyon tedavisi, tiroid cerrahisi ve bazı ilaçlar da dahil olmak üzere rahatsızlığın birçok nedeni olabilir.

Hipotiroidinin en yaygın nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

1) Tiroid bezinin otoimmün hastalığı
Hipotiroidizmin en sık nedeni Hashimoto tiroiditi olarak bilinen otoimmün bir hastalıktır. Otoimmün bozukluklar, bağışıklık sistem kendi vücudun kendi dokularına saldıran antikorlar ürettiğinde ortaya çıkar. Bazen bu antikorlar tiroid bezine karşı üretilir. Hashimoto hastalığının nedeni henüz tam olarak açıklığa kavuşturulamamıştır. Fakat genetik ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.

2) Hipertiroidi tedavisinin komplikasyonu
Çok fazla tiroid hormonu üreten kişiler (Hipertiroidi) genellikle radyoaktif iyot veya antitiroid ilaçlarla tedavi edilir. Bu tedavilerin amacı tiroid fonksiyonunu normale döndürmektir. Ancak bazen bu tedaviler tiroid hormonu üretimini çok fazla düşürerek kalıcı hipotiroidizm ile sonuçlanabilir.

3) Tiroid ameliyatı
Tiroid bezinizin tamamını veya büyük bir kısmının ameliyatla alınması hormon üretimini azaltabilir veya durdurabilir. Bu durumda, ömür boyu tiroid hormonu takviyesi gerekir.

4) Radyasyon tedavisi
Baş ve boyun kanserlerini tedavi etmek için hastaya verilen radyoterapi tedavisi, tiroid bezine zarar vererek hipotiroidizme yol açabilir.

5) İlaçlar
Bazı ilaçlar hipotiroidizme neden olabilir. Örneğin belirli psikiyatrik bozuklukların tedavisinde kullanılan lityum tiroid hormon üretimi etkileyebilir.

6) Doğumsal hastalıklar
Bazı bebeklerde doğumda tiroid bezi kusurludur ya da yoktur. Çoğu durumda, tiroid bezi bilinmeyen nedenlerle normal olarak gelişmemiştir. Genellikle doğuştan hipotiroidizmi olan bebekler doğumda normal görünür. Fakat erken dönemde teşhis ve tedavi edilmezse zeka geriliği gibi çok ciddi sonuçlara neden olur.

7) Hipofiz bezinde bozukluk
Hipotiroidizmin nispeten nadir bir nedeni hipofiz bezinin yeterli miktarda tiroid uyarıcı hormon (TSH) üretmemesidir. Genellikle bu durum hipofiz bezinin iyi huylu bir tümöründen kaynaklanır.

8) Gebelik
Bazı kadınlarda hamilelik sırasında veya sonrasında hipotiroidizm gelişir. Bu durum sıklıkla gebelik sırasında vücudun kendi tiroid bezi hücrelerine karşı antikor üretmesinin bir sonucudur. Bu durum tedavi edilmezse düşük, erken doğum ve preeklampsi riskinde artışa neden olur. Preeklampsi hamileliğin son üç ayında bir kadının kan basıncında önemli artışa neden olan bir durumdur. Gelişmekte olan fetüsü ciddi şekilde etkileyebilir.

9) İyot eksikliği
Özellikle deniz mahsullerinde, deniz yosunlarında, iyot bakımından zengin topraklarda yetişen bitkilerde ve iyotlu tuzda bulunan eser mineral iyot, tiroid hormonlarının üretimi için esastır. Bu nedenle diyetle yetersiz iyot alımı hipotiroidizme yol açabilir. Aşırı iyot alımı ise halihazırda hipotiroidi hastalığı olan insanlarda belirtileri kötüleştirebilir. Dünyanın bazı bölgelerinde, iyot eksikliği yaygındır. Fakat sofra tuzuna iyot ilavesi yapılarak birçok ülkede bu sorun neredeyse ortadan kaldırmıştır.

Hipotiroidi Çeşitleri
Tiroid bezinin yeteri kadar tiroid hormonu üretememesine primer hipotiroidi denir. Hipotiroidinin bu çeşidinde tiroid bezinin fonksiyonlarını kontrol eden vücudun diğer kısımlarında herhangi bir sorun görülmez. Tiroid bezi fonksiyonlarını kontrol eden hipofiz veya hipotalamus gibi beyin kaynaklı hipotiroidilere ise sekonder ve tersiyer hipotiroidi denir. Bunlar, hipotiroidinin az rastlanan çeşitleridir. Hashimoto ise hipotiroidinin en sık görülen çeşitlerinden biri olarak kabul edilir.

Primer Hipotiroidi, tiroid bezi yetersizliğinden kaynaklanan nedenlere bağlıdır.
Sekonder Hipotiroidi, TSH yetersizliğine bağlı hipotiroidi türüdür.
Tersiyer Hipotiroidi, TRH yetersizliğine bağlı hipotiroidi türüdür.
Primer hipotiroidi tanısı, TSH düzeylerine göre konulur.

• -TSH 0.5- 4 mIU/L normal (gebelik hariç)
• -TSH >4 mIU/L T3, T4 normal: subklinik hipotiroidi
• -TSH >10 mIU/L T4 ve/veya T3 düşük: aşikâr hipotiroidi
• -TSH >10 mIU/L, T3, T4 düşük ve organ yetersizliği: miksödem koma

Subklinik HipoTiroidi
T3, T4 düzeylerinin normal, TSH düzeyinin yüksek (>4 mIU/L) ve aşikar hipotiroidinin klinik bulgularının olmadığı durumdur.

• Hafif subklinik hipotiroidi: TSH: 4-10 mIU/L
• Ağır subklinik hipotiroidi: TSH >10 mIU/L

Hipotiroidi Belirtileri
Hipotiroidide görülebilen belirti ve şikâyetleri hormonlardaki eksikliğin ciddiyetine bağlı olarak değişiklik gösterir. Belirtiler başlangıçta belli belirsizdir ve birkaç yılda yavaş yavaş belirgin hale gelir.

İlk başta, yorgunluk ve kilo alımı gibi spesifik olmayan belirtilere rastlanır. Tiroid hormonlarının eksikliğine bağlı olarak metabolizma hızındaki yavaşlama belirgin hale geldiğinde aşağıdaki belirti ve bulgular gözlemlenebilir:

• Halsizlik
• Kabızlık
• Ciltte kuruluk
• Soğuğa karşı hassasiyet
• Kiloda artış
• Yüzde, ellerde ve ayaklarda şişme
• Ses kısıklığı
• Kaslarda güçsüzlük
• Kan kolesterol düzeyinde yükselme
• Kaslarda ağrı, hassasiyet ve sertlik
• Eklemlerde ağrı, sertlik veya şişlik
• Düzensiz adet dönemleri
• Ağrılı adet görme
• Saçlarda seyrekleşme
• İnce kırılgan saç ve tırnaklar
• Kalp hızında yavaşlama
• Depresif ruh hali
• Hafızada zayıflama
• Tiroid bezinde büyüme (Guatr)
• Denge ve koordinasyon sorunları
• Libido kaybı
• Kansızlık (anemi)
• Terlemede azalma
• Uykusuzluk (İnsomnia)
• Kaşlarda seyrekleşme
• İşitme sorunları

Hipotiroidi varlığında çocuk veya ergenlerde görülen belirti ve bulgular yetişkinlerle benzerdir. Fakat aynı zamanda şu belirtiler de eşlik edebilir;

• Büyümede yavaşlama
• Diş gelişiminde gecikme
• Zihinsel gelişimde gerilik
• Gecikmiş ergenlik

Hipotiroidi Risk Faktörleri
Hipotiroidinin en büyük nedeni aile bireylerinde tiroid hastalıklarının görülmesidir. Bunun yanı sıra bağışıklık sisteminin tiroid bezine karşı antikor üretmesi ve tiroid bezini tahrip etmesi de hipotiroidinin en büyük sebeplerinden biridir. Farklı nedenlerle tiroid bezinin tümünün ya da bir kısmının ameliyatla alınması da kişilerde hipotiroidiye neden olabilir.

Hipotiroidinin en çok görüldüğü diğer durumlar ise şöyledir;

• Toksik guatr tedavisini takiben tiroid bezinin tamamına yakınının tahrip olması
• Diyetle iyot alımının çok yetersiz olması,
• Doğuştan tiroid bezinin olmaması,
• Tiroid hormonlarının yapımında doğuştan bozukluklar olması

Tiroid yetmezliği anlamına gelen hipotiroidi en çok şeker hastalarında, anemi (kansızlık) sorunu yaşayanlarda, 60 yaş üstü kadınlarda, kandaki yağ oranı yüksek kişilerde, adet düzensizliği ve depresyona yatkınlığı olan kişilerde görülür.

Hipotiroidi Testleri ve Teşhisi
Geçmiş yıllarda çoğu tiroid hastalığına teknolojik yetersizlik nedeniyle tanı konulamıyordu. Günümüzde ilerleyen tıp sayesinde bu hastalıkların teşhisi çoğu zaman bir kaç kan testi ile konulabilir, erken teşhis ile başarılı tedaviler gerçekleştirilebilir ve bunun yanında tanı ve tedavi yöntemlerinin gelişmesiyle tiroid bezi kanserleri de daha sık teşhis edilerek, erken dönemde başarıyla tedavi edilebilir durumdadır. 

Tiroid bezi hormonlarının yeterli salgılanıp salgılanmadığını T3, T4 ve hipofiz bezi tarafından salgılanan TSH hormonu testi ile değerlendirilir. Tiroid bezine karşı üretilen antikorlar (AntiTiroglobülin, AntiTPO) ve tiroid ultrasonografisi de yardımcı tanı testleridir. Dünyada ve ülkemizde tarama testi olarak kullanılan TSH testinin anormal olması durumunda diğer yardımcı testlere başvurulur. TSH testiniz 3.90’dan fazla ise tiroid bezinizde bir problem olduğu düşünülebilir.

Hipotiroidi Tedavisi
Hipotiroidi tedavisi eğer hastalık haşimato nedeniyle ortaya çıkmış ise tiroid bezi yıllar içerisinde tahrip olduğu için tiroid'in salgılamadığı hormonu yerine koymak gerekir. Bu tedavi ömür boyu sürebilir.

Tiroidin az çalışması durumunda verilen hormon takviyesi ilaçlar tablet şeklinde kullanılmaktadır. Bu tabletler mutlaka doktor kontrolünde alınmalıdır. Sabah aç karnına, kahvaltıdan en az 30 dakika önce ve tek başına içilmelidir. Bu ilaçların; demir ilaçları, mide ilaçları, kalsiyum tabletleri ile birlikte veya yemekle alınması sonucu bağırsaklardan emilimi bozulur ve etki gösteremezler.

Tiroid ilaçlarının çoğu gebelikte de kullanılabilmektedir. Gebelik öncesi bu ilaçların dozlarının ayarlaması ve bazı durumlarda ilaç değişikliği yapılması gerekebilir. Tiroid hastası anne adaylarının bu dönemde hem gebelik ihtimalinin daha yüksek olması hem de gebeliğin doğuma kadar sağlıklı devam etmesi için endokrinoloji uzmanına başvurmaları faydalı olacaktır. Bebeğin sağlıklı vücut ve zeka gelişimi için gerekli ideal tiroid hormon değerleri, gebelerde gebe olmayanlardan farklıdır. Bu nedenle gebelik boyunca da muayene ve tetkiklerle tiroid ilaçlarının doz ayarının yapılması anne ve bebek için en doğrusudur.

Bazı tiroid hastalıklarında (Sessiz lenfositik tiroidit , Subakut tiroidit  gibi)  tiroid bezi kalıcı olarak tahrip olmadığı için oluşan hastalık geçicidir dolayısıyla hipotiroidi de geçici olabilir. Hipotiroidi sık görülen ve tanısının ucuz ve hassas, tedavisinin de kolay olması nedeniyle herhangi bir şikayet beklemeden de 30 yaşından itibaren 5 yılda bir, 55 yaşından sonra iki yılda bir TSH testi ölçümü önerilmektedir.

Hipotirodi Kilo Aldırır Mı Ve Nasıl Beslenmeli?
Tiroid yetmezliği anlamına gelen hipotiroidi aynı zamanda metabolizmanın da yavaşlaması anlamına gelir. Bu nedenle hipotiroidi olan hastalarda önceki döneme göre %15- 30 oranında bir kilo artışı gözlemlenebilir. Hipotiroidi hastalığında kilo vermek için öncelikle hastalığın tedavi edilmesi gerekir. Özellikle menopoz döneminde kadınların hipotirodi ile birlikte kilo vermesi çok daha zorlaşır. Tiroid hormonu ilaçlarının düzenli kullanımında hastalar hormon seviyelerindeki düzelme ile birlikte kilo vermeye de başlarlar.

Tiroid hormonun yetersizliği ile birlikte bazı minerallerin eksiklikleri de kilo vermeyi engeller. Manganez, krom çinko, kalsiyum ve magnezyum eksiklikleri mutlaka yerine konulmalıdır. T4 hormonunun T3’e dönüşmesinde selenyum, çinko, demir, bakır gibi minerallerin de etkili olduğu düşünülmektedir.

Hipotiroidi ile birlikte çoğu zaman kanda insülin hormonu da yüksek olabilir. Bu durum hastaların kilo vermesini zorlaştırabilir. İnsülin hormonu yüksekliğini azaltmanın önemli bir yolu şeker yükü yüksek olan karbonhidratları yememektir. Beyaz ekmek, şeker, makarna, patates, kek, tatlı, çikolata gibi şeker yükü fazla gıdalar insülin hormonunu kanda iyice artırarak kilo vermeyi önler. Bu gıdalar yerine tam buğday unundan yapılmış ekmek (köylü ekmeği gibi), kepekli makarna, nohut, kuru fasulye, mercimek, bezelye, sebze ve meyvelerle beslenmek gerekir. Tiroid yetmezliği olan hastalarda metabolizma yavaşladığından alınan karbonhidratların (unlu, şekerli gıdaların) sindirilmesi veya parçalanması ve kandaki şekerin hücrelere girmesi zorlaşır. Bu nedenle vücut daha fazla insülin salgılayarak kan şekerini düşürmeye çalışır.

Kaynak:
Prof. Dr. Halil Önder Ersöz, Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları-Medical Park Trabzon Yıldızlı
Memorial Sağlık Grubu Endokrinoloji Bölümü uzmanları