Ertuğrul Gazi Kimdir?

Kayıların Mezopotamya'ya ulaştıkları dönemde, dönemin şartları hasebiyle herhangi bir Devlete derin bir bağlılık göstermediğini düşünebiliriz. Zira bu dönemde coğrafyayı tahakküm altına alabilmiş yegane bir güçten söz edemeyiz. Bu minvalde gerek Selçuklu ardılı olan Türkmenler, gerek Moğol baskılarıyla batıya kayan Ortaasya'lı Türk (Gayrimüslim) göçerler, gerek Abbasilerin zayıflaması nedeniyle bölgedeki nüfuzlarını kaybeden Araplar, gerekse bölgelerindeki Arap nüfuzundan kurtulmak isteyen Farslar hasebiyle büyük bir sosyo-politik keşmekeş yaşanmaktaydı. 

Süleyman Şah, işte bu siyasi atmosfer çerçevesinde Harezmşahlar Devletine tabii ancak kendi istikbalini tayin etmeye muvaffak olabilmiş güçlü bir aile/aşiret lideriydi. Ertuğrul Gazi'nin doğduğu 1188 yılında Harzemşahlar Devleti Mezopotamya'nın yükselen devleti durumundaydı. Harzemşahlar, baş edilemez bir kuvvet olarak görünen Moğollara (Karahıtaylılar) karşı fevkalade mücadele etmiş, kazandığı zaferlerle Moğol ilerleyişini durdurabilmişlerdi. Özellikle 1194 yılında Irak Selçuklularına karşı kazandığı savaşla Irak Selçuklu Devletinin topraklarını da hakimiyeti altına alarak tarihinin zirve noktasına ulaşmıştı. 

Batı İran bölgesi, 12. Yüzyılın sonlarında Türk-Fars-Arap eksenli bir sosyopolitik yapıya sahipti. Selçuklu Devleti yıkılmış, Harzemşahlar Devleti yükselerek eski Selçuklu topraklarını hakimiyeti altına almıştı. Ancak Abbasilerin zayıflamasına rağmen bölgede varlıklarını sürdüren Arap kitleler, bir zamanlar idareleri altındaki bu coğrafyadan vazgeçmek istemiyorlardı. Türkler ise İç Asya'dan gelen göçler ve Harzemşahlar Devletinin varlığı ile en önemli güç unsuru durumundaydılar. Farslar yerli halkın temelini oluşturuyorlardı ancak bu politik atmosferde rol alabilecek kadar güçlü değillerdi. İşte Ertuğrul Gazi bu atmosferde doğmuş, o henüz çocukken Süleyman Şah, kazandığı zaferlerle Kayıların güçlenmesini temin etmişti. 

12. Yüzyılın sonları İran coğrafyası için bir Arap-Fars mücadelesine sahne oluyordu. Aynı zamanda Selçuklu ve Harzemşahlar devletinin varlığı münasebetiyle bölgeye yerleşen Türk-Moğol kitleler de önemli bir askeri güç durumundaydılar. Yerli İranlılar, Araplara karşı giriştikleri mücadelede Türkler (Müslüman olmayan Türkler) ve Türkmenler ile ittifak kurdular. Bu ittifak neticesinde Batı İran coğrafyasındaki sosyo-politik denge, zaten zayıflamış olan Abbasi nüfuzunun bertaraf edilmesine, İranlıların nüfuzlarını yeniden kazanabilmelerine olanak sağladı. 

Esasında Süleyman Şah, bu dönemde bir beyliğin maliki durumunda değildi. Küçük sayılabilecek bir aşiretin liderliğini üstlenmiş, cengaver bir bozkır savaşçısıydı. Farsların diğer konar-göçer Türk kitlelerle yaptığı ittifak neticesinde gerçekleşen mücadelelerde cengaverliği ve kahramanlıklarıyla ön plana çıktı. Bunun üzerine irili ufaklı diğer konar-göçer kitleler, Süleyman Şah'ın liderliğinde hareket etmeye karar verdiler. Aşık Paşazade'nin belirttiği üzere Türkmen, Türk ve Tatarlardan oluşan 50 Bin çadırlık bir kitle, yani en az 200 Bin nüfus Süleyman Şah'a bağlılığını bildirdiğinde, Osmanlı Devletinin kurucu unsuru olan Kayı Boyu'nun vücut bulmuş oldu. Buradan anlayacağımız üzere Kayı Boyu yalnızca Kayılardan oluşmuyordu. Hatta tebaasının tamamı topyekun İslâm da değildi. Üstelik Türkleşmiş Moğollar olan Tatar kabileler Kayıların sosyopolitik dokusu içerisinde önemli de bir yer etmiş durumdaydı. 

Selçuklu Devletinin yıkılmasına müteakip bölgede güç kazanan Harzemşahlar Devletinin tebaası olan Kayılar, İran bölgesindeki siyasi keşmekeşten uzaklaşmak, Müslümanlarla değil gayrimüslimlerle savaşarak gaza ve yağma elde etmek gayesiyle Anadolu'ya hareket etme kararı aldılar (1224). Kayıların Anadolu serüveni Ahlat'ta başladı. İlk gazalarını ise Ermenistan üzerine yaptılar. Ardından Erzurum, sonrasında ise Erzincan'a yerleştiler. Moğollara karşı bir set teşkil eden Harzemşahlar Devletinin, Anadolu'nun hakimiyetini elinde bulunduran Anadolu Selçuklu Devleti ile arasında siyasi sorunlar ortaya çıkmaya başlamıştı. Moğollar, Asya'nın kuzey hattı boyunca önlenemez ilerleyişlerine rağmen Anadolu'ya girmeye çekiniyorlardı. Zira kendileri gibi bir bozkır savaşçısı olan Harzemşahlar, kendilerini daha önce defakez mağlup etmeyi başarmışlardı. Üstelik Anadolu, Harzemşahlar gibi güçlü başka bir Türk Devletine daha ev sahipliği yapıyordu; Selçuklular. Harzemşahlar ve Selçukluların ittifakı, Moğolların Anadolu'ya girmelerine izin vermeyecekti. İki Türk Devleti arasındaki bu çekişme elbette Moğolların emellerini kolaylaştırıyordu. Nihayetinde giderek büyüyen sorunlar neticesinde Harzemşah hükümdarı Celalettin ile Selçuklu Devleti hükümdarı I.Alaeddin arasında yaşanan Yassı Çemen Savaşı sonrasında Harzemşahlar Devleti mağlup oldu (1230). Dolayısıyla bağlı oldukları devletin yıkılması üzerine Kayılar, Ata yurtları olan Ortaasya'ya dönmek gayesiyle göç etmek zorunda kaldılar (1231).

Bu tarihe kadar Ertuğrul Gazi'ye ait herhangi bir vaka kaydedilmemiştir. Muhtemel ki Ertuğrul, ağabeyleri Sungur ve Gündoğdu ile birlikte Kayı Boyunun liderliğini üstlenebilecek yaş ve tecrübeye sahipti. En küçük kardeşleri olan Dündar ise, ölüm tarihi dikkate alınacak olursa bu tarihte henüz küçük yaştaydı. Kayıların Ortaasya'ya göç etme teşebbüsleri Caber kalesi yakınlarında sekteye uğradı. Süleyman Şah, tebaanın karşılaştıkları nehri geçmekten imtina etmesi üzerine öne atılarak bizzat karşıya geçmeye çalışması neticesinde atından düşerek nehirde hayatını kaybetti. Bunun üzerine başsız kalan Kayılar ihtilafa düştüler. Bir kısım Ortaasya'ya göçe devam etme, bir kısım ise Anadolu'da kalma taraftarıydılar. Nihayetinde Ertuğrul Gazi liderliğindeki yalnızca 400 çadırdan mürekkep kitle, geldikleri güzergahtan geri dönerek Erzurum yakınlarında ki Sürmeliçukur'a döndüler. Küçük kardeş Dündar ve ailenin öktemi olan anneleri Hayme Hatun da Ertuğrul Gazi'ye katılmışlardır. Göç yoluna devam eden esas kitle daha sonra tekrar kendi içlerinde ihtilafa düştü. Bir kısım, Horasan'a dönmeyi reddederek Suriye'ye yerleştiler. Sungur ve Gündoğdu'yu takip edenler ise Horasan'a ulaştılar. Bu vaka neticesinde Kayılar üç ayrı parçaya bölündüler. Küçük bir kitle Anadolu'ya geri dönüp istikbalde Osmanlı Devletinin tebaasını oluştururken diğer kısım Suriye'de yerleşerek bugünün Suriye Türkmenlerini oluşturdular. Yaşanan ayrılıklar neticesinde Sungur ve Gündoğdu'ya bağlı kalanlar ise Horasan'a döndüler.