Türk dış politikasında uzun yıllar geri planda kalan Afrika ülkeleriyle ilişkiler, Türkiye'nin "yakın çevre"siyle birlikte daha geniş bir coğrafyada etkinlik göstermesiyle 2000'li yıllarda önem kazandı. Türkiye'nin Afrika açılımı, "Büyük acılar yaşayan bu coğrafya bundan böyle sömürgecilik, açlık, yoksulluk değil; kalkınma, paylaşma ve kültürel zenginlik kıtası olacaktır" anlayışı üzerine inşa ediliyor.
Bu çerçevede Afrika ülkeleriyle özellikle 2000'lerin ortalarından itibaren karşılıklı üst düzey ziyaretler artarken, ekonomik ve ticari konular başta olmak üzere çok sayıda ikili anlaşmaya imza atıldı. Afrika Birliği, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu, Doğu Afrika Topluluğu, Afrika Kalkınma Bankası ve Afrika Kalkınma Fonu gibi bölgesel oluşumlarla yakın ilişkiler kuran Türkiye, ilişkilerini çok boyutlu olarak inşa etmenin yollarını aradı. Son 3 yılda Türkiye'nin Afrika'daki büyükelçilik sayısı 12'den 31'e yükseldi; birkaç ay içinde ise 34'e ulaşması bekleniyor.
Türkiye'nin Afrika ülkeleriyle yakın ilişkiler kurma çabaları sürerken, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, 2013'ün ilk yurt dışı ziyaretini Afrika'daki 3 ülkeye gerçekleştiriyor. Erdoğan, 6-11 Ocak tarihlerinde Gabon, Senegal ve Nijer'i kapsayan resmi ziyaretlerde bulunacak. Ziyaretler kapsamında, bu ülkelerle ikili ilişkilerin tüm yönleriyle gözden geçirip güçlendirilmesi hedeflenirken, Afrika kıtasındaki bölgesel ve uluslararası gelişmeler de ele alınacak.
Başbakan Erdoğan, Gabon, Nijer ve Senegal'de devlet ve hükümet başkanlarıyla bir araya gelecek. Ziyaretler kapsamında tarım, ulaştırma, sanayi ve enerji işbirliği alanlarında anlaşmalar imzalanacak. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) üyesi işadamı heyetinin de katılacağı ziyaretler kapsamında 3 ülkede de iş forumu düzenlenecek.
İlk durak Gabon
Başbakan Erdoğan, ilk durağı olan Gabon'un başkenti Libreville'de Cumhurbaşkanı Ali Bongo Ondimba ile görüşecek. Başbakan Raimond Ndong Sima'nın eş başkanlıklarında resmi görüşmelerde bulunacak. Ortak basın toplantısıyla iki ülke arasındaki imzalanacak olan anlaşmalar kamuoyuna duyurulacak. Erdoğan, ayrıca Türkiye-Gabon İş Forumu'nda işadamlarını bir araya getirecek.
Yaklaşık 267 bin kilometre kare yüzölçümüne sahip Gabon'da çoğunluğu Hristiyan olan 1,5 milyon kişi yaşıyor. Cumhurbaşkanı Ondimba'nın da mensubu olduğu Müslüman toplumun toplam nüfusa oranı yüzde 9. Resmi dilin Fransızca olduğu ülkede hepsi Bantu kökenli 40 civarında etnik grup bulunuyor.
Kişi başına gelir düzeyi çoğu Sahra-altı Afrika ülkesinin 4 katı olmasına rağmen gelir dağılımındaki eşitsizlik nedeniyle Gabon'da nüfusun önemli bölümü yoksul. 1970'lerde petrol keşfedilene kadar ormancılığa bağımlı bir ekonomisi olan ülkede, petrolün ekonomideki ağırlığı yüzde 50 civarında. Küresel kriz sebebiyle daralan Gabon ekonomisinin imdadına petrol fiyatlarındaki artış yetişti. Sahra-altı Afrika'da 4. büyük ham petrol üreticisi olan Gabon, önemli demir, manganez, altın ve uranyum yataklarına sahip. 400 kadar maden yatağının bulunduğu ülke, tarım ve balıkçılık alanlarında geniş potansiyele sahip.
Ekonomisindeki sektörel çeşitliliği kısıtlı olan ülkede altyapı çalışmaları, demiryolları, limanlar, petrol, doğalgaz, madencilik, hidroelektrik santraller, turizm ve toplu konut projeleri önem verilen alanlar arasında. Türkiye'nin Gabon ile ikili ilişkilerinde özellikle 2008'de düzenlenen Türkiye-Afrika İşbirliği Zirvesi'nden sonra kısmi artış yaşandı. Türkiye'nin Gabon'a ihracatı 2011'in Ocak-Ekim döneminde 26 milyon dolarken, bu yılın aynı döneminde 37 milyon dolara yükseldi. İthalat ise geçtiğimiz yılın ve bu yılı ilk 10 ayında 3'er milyon dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret hacmi 2012 Ocak-Ekim döneminde 41 milyon dolar olurken, dış ticaret dengesi 34 milyon dolar olarak kaydedildi. Bu dönemde Gabon dünyaya 12 milyar dolarlık ihracat yaparken, 3 milyar 800 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirdi. Gabon'un ithal ettiği başlıca ürünler elektronik eşya, tekstil ve gıda ürünleri olurken, ithalatını ağırlıklı olarak kereste ve orman ürünleri hammaddesi oluşturuyor.
THY Gabon'a sefer başlatıyor
Türkiye'nin Gabon Büyükelçisi Ahmet Demirel, iki ülke arasındaki ziyaretlerin son birkaç yıldır gelişme gösterdiğini söyledi. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Gabon'a yaptığı ziyaretle ivme kazanan ilişkiler çerçevesinde Gabon Cumhurbaşkanı Ali Bongo Ondimba'nın da 2012'de Türkiye'yi ziyaret ettiğini vurgulayan Büyükelçi Demirel, "Şimdi 2013'ün başında da Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın gelmesi önemli mesaj içeriyor. Bu ziyarette amaç, siyasi anlamda en üst seviyede olan ilişkileri hem sürdürmek hem de içini en iyi projelerle doldurmak, bunları araştırmak. Türkiye'nin Gabon'la ilişkileri, ziyaret edeceği diğer ülkelere göre daha yeni. İlişkiler 2008'de ivme kazandı ve bu yıl da büyükelçiliğimiz açıldı. Diğer ülkelere göre Gabon'la işin biraz başındayız" diye konuştu. Yakında Türk Hava Yolları'nın başkent Libreville seferlerine başlayacağını bildiren Demirel, şehirde yapılacak prefabrik konutların ilk aşamasının Türk şirketlerce üstlenileceğini belirtti.
İkinci durak dünyanın en fakir ülkesi ve uranyum zengini Nijer
Başbakan Erdoğan'ın Afrika'daki ikinci durağı ise dünyanın en fakir ülkeleri arasında yer alan Nijer.
Gabon'dan Nijer'e 8 Ocak'ta geçecek olan Erdoğan, Başkent Niamey'de Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou ile bir araya gelecek ve heyetler arası görüşmelere katılacak. Yaklaşık 1,27 milyon kilometre kare yüzölçümüne sahip Nijer'in nüfusu 16 milyonu aşıyor. Etnik yapısı nispeten homojen olan ülkenin resmi dili Fransızca. NÜfusunun yüzde 80'i Müslüman olan ülke Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'na göre dünyanın en fakir ülkeleri arasında yer alıyor. Ülkenin ekonomisi tarım, hayvancılık ve madenciliğe dayanıyor. Nijer'in bütçesinin yarıya yakınını donör ülkelerinin katkıları oluşturuyor. Ülkede, Sahel kuşağındaki bölgelerinde sık sık rastlanan kuraklıklar nedeniyle sürekli insani krizler yaşanıyor. Kuraklık ve geleneksel yöntemlerle yapılan tarım, ülke nüfusunun ihtiyacını karşılamıyor.
Nijer'in en büyük geçim kaynağını uranyum madenleri oluşturuyor. Orta ve kuzey bölgelerinde çok sayıda uranyum işletmesi bulunan ülke, dünyanın en büyük uranyum üreticisi ve ihracatçılarından biri. Ancak madenler daha çok yabancı yatırımcılar tarafından geliştirilip işletiliyor. Nijer ayrıca, zengin petrol, kömür ve altın yataklarına sahip. Geçtiğimiz yıl 1 milyar 250 milyon dolarlık ihracatı olan ülke, 2 milyar 400 milyon dolarlık ithalat yaptı.
Türkiye'nin Nijer'e ihracatı 2011'de 20 milyon dolar olurken, 2012'de bu rakam 34 milyon dolara yükseldi.
"Türk işadamları için büyük fırsatlar bulunuyor"
Türkiye'nin Niamey Büyükelçiliği Müsteşarı Aşkın Çakmak, Başbakan Erdoğan'ın ziyaretinin iki ülkenin ilişkilerinin her alanda geliştirilmesi için büyük fırsat teşkil ettiğini söyledi. Ziyaret esnasında ekonomik işbirliği ve kalkınma projelerinin ele alınacağı bilgisini veren Çakmak, "Halihazırda ekonomik ve ticari ilişkilerimiz büyük bir ivme yakaladı. Son bir yılda ticaret hacmi yüzde 70 oranında arttı" dedi.
Türk işadamlarının katılımıyla düzenlenecek Türkiye-Nijer İş Formu sayesinde işadamlarının doğrudan görüşme fırsatı bulacağını ifade eden Çakmak, "Bu ziyaret, bizim ekonomik ve ticari ilişkilerimize çok büyük katkı sağlayacaktır. Gerek enerji, madenler ve gerek hizmet sektöründe Türk işadamları için büyük fırsatlar bulunuyor" diye konuştu.
Son durak Batı Afrika'nın lider ülkesi Senegal
Başbakan Erdoğan'ın ziyaretinin son durağı ise Batı Afrika'nın önde gelen ülkelerinden Senegal olacak.
Dakar'da 10 Ocak'ta Cumhurbaşkanı Macky Sall ile görüşecek Erdoğan, daha sonra Başbakan Abdoul Mbaye ile heyetler arası görüşmelere eş başkanlık edecek. Kuzey Atlantik Okyanusu'na kıyısı bulunan 13 milyon nüfuslu Senegal'in yüzde 94'ü Müslüman. Kişi başı yıllık ortalama gelirin 2 bin dolar olduğu ülke, doğal kaynaklar açısından pek de zengin değil. Büyük bölümü yarı kurak iklim kuşağında yer alan ülkenin tarıma dayalı ekonomisi, iklim koşullarına ve uluslararası piyasa fiyatlarındaki dalgalanmalara karşı duyarlı.
Senegal'in son 10 yıllık ekonomik büyümesi yıllık ortalama yüzde 5 düzeyinde. Fosfat ve petrol rafineri mamulleri üretimindeki artış ve inşaat sektöründeki büyüme, ekonomik kalkınmanın itici gücü olarak dikkati çekiyor.
2012'nin Ocak-Ekim döneminde Senegal dünyaya 2 milyar 545 milyon dolarlık ihracat yaparken 5 milyar 909 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirdi.
Türkiye'nin Senegal'e ihracatı 2011'in Ocak-Ekim döneminde 116 milyon dolar olurken, bu yılın aynı döneminde 109 milyon dolara geriledi. İthalat ise geçen yılın ve bu yılın ilk 10 ayında 2'şer milyon dolar olarak gerçekleşti.
"Senegal siyasi istikrarı olan bir demokrasi adası"
Türkiye'nin Senegal Büyükelçisi Zeynep Sibel Algan, Başbakan Erdoğan'ın ziyaretinin ikili ilişkilerin ilerlemesi noktasında olumlu etkide bulunacağını kaydetti. Büyükelçisi Algan, "Senegal bölgesinde 1960'dan beri hiçbir zaman demokrasiden ayrılmamış, siyasi istikrarı olan bir demokrasi adasıdır. Şimdi bu yüksek seviyede ziyaretlerle ilişkilerimizin ahdi yönünü, yani ekonomik, hukuki anlaşmalar yönünü tamamlıyoruz. Burada işadamlarımıza yönelik büyük yatırım potansiyeli var. Ziyarette gelen işadamları buradaki mevcut potansiyeli görecektir. Dolayısıyla bu ziyaretten sonra gerek ekonomik gerek siyasi ilişkilerimizin daha da artarak bir ivme kazanmasını bekliyoruz" diye konuştu. Büyükelçi Algan, iki ülke arasında iş konseyi toplantısı yapılacağını bildirdi.