Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), erken tanı konulduğu ve uygun tedavi ve eğitim olanaklarının sağlandığı durumlarda bireyler gerek eğitim gerekse sosyal yaşamlarında başarılı olabilmektedir.
Okul çağı çocukların %5’de görülür. Bu demektir ki her sınıfta en az DEHB si olan 2-3 çocuk vardır. DEHB tanısı almış olan çocukların %80'i ergenlikte, %30-65'i erişkinlikte de bu belirtileri taşırlar. Bu nedenle DEHB çocukları olduğu kadar ergenleri ve erişkinleri de ilgilendiren bir sorundur. Erişkinler arasında %1-2 sıklıkta görülmektedir
Tanı için belirtilerin 7 yaşından önce başlaması, belirtilerin birden fazla ortamda (ev, okul..) görülmesi gereklidir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite tanısı alan çocuklar üç gruba ayrılır. Bu tanı konulan çocukların bazılarında sadece dikkat eksikliği, bazılarında aşırı hareketlilik-dürtüsellik, bazılarında ise her iki sorun birlikte bulunur.
Dikkat eksikliği; dikkatin dış uyaranlarla kolay dağılabilmesi, dikkatini bir noktaya toplayabilmesinde güçlük, unutkanlık, kalemini defterini, eşyalarını sık kaybetme, sakarlık, düzensizlik, dağınıklık, sınavlarda işlem hatası, soruları eksik yanlış okuma, seçenekleri yanlış işaretleme, zor soruları yaparken basit sorularda hata yapma, sınavların sonuna doğru performansında düşme gibi bulgular verebilir. Dikkat eksikliğinde sorun dikkatin az olması değil, kolay dağılabilmesidir, özellikle sınıf gibi kalabalık ortamlarda kolay dağılabilir. Dikkat eksikliği olan kişiler normal bireylere göre ilgilerini normal bireylere göre daha hızlı bir şekilde kaybeder, çabuk sıkılır ve hemen daha ilgi çekici bir şeyin arayışı içindedir. Sizinle konuşurken bir yandan saçınızı, odanızdaki eşyaları vb. incelerler, bu nedenle yanlışlıkla ‘’çok dikkatli’’ olarak nitelendirilebilir. Aynı anda pek çok şeyle ilgilenme tek bir şeye konsantre olmayı güçleştirir. Ancak fazlaca ilgilerini çeken bir şeyle uğraşırken ( televizyon seyretme, bilgisayar oynama gibi ) dikkatlerini uzun süre sürdürebilirler, hatta saatlerini geçirebilirler. Annebabalar ‘‘sanki hep aklı başka yerde, çok sık eşya kaybediyor, sınıfta dersi dinlemiyor sürekli etrafıyla ilgileniyor, bilgisayarın başında saatlerce oturuyor ama ödevin başında en çok 10 dk geçirebiliyor’ diye yakınır.
Hiperaktivite tanısı için çocuğun hareketliliğinin kendi yaşıt grubuna göre belirgin düzeyde fazla olması, ayrıca bu hareketliliğin çocuğun oyun, anaokulu, okul gibi günlük işlerde çocuk, aile ve öğretmenler için sorun oluşturması gereklidir. Uzun süre yerinde oturamaz, eli ayağı kıpır kıpıdır, çok konuşurlar. Hiperaktivite okul öncesi dönem ilkokul döneminde çok sorun yaratırken yaş ilerledikçe hiperaktivite bulguları azalabilir.
Dürtüsellik; acelecilik, sabırsızlık isteklerini erteleyememe, başkalarının sözünü kesme, sırasını beklemekte güçlük gibi sorunlar olduğunda düşünülür. Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler, akıllarına geleni hemen yaparlar.
DEHB okul öncesi belirtileri nelerdir? Huzursuz, devamlı atlayan zıplayan, sırasın bekleyemeyen oyundan oyuna atlayan sabırsız, kuralara uymayan, sık kaza geçiren, oyuncaklarını çabuk bozan, her tarafı karıştıran çocuklar olarak nitelendirilirler.
DEHB ergenlikte belirtileri devam eder mi? Tanı alan çocuklarda %60-%70 ergenlikte de belirtiler devam eder. Bazen zeki, sadece dikkat eksikliği olup hiperaktivitesi olmayan ergenlerde okul dersleri o döneme kadar bozulmuyor, lise dönemi gibi daha fazla çalışması dikkatini vermesi gereken dönemde okul başarısı giderek düşüyor ve ancak o zaman bir doktora başvurup tanı alabiliyorlar. Çocukluktan ergenliğe geçişle yaş büyüdükçe aşırı hareketlilik, koşuşturup durma azalıyor bu huzursuzluk yerinde uzun süre oturamama, el ayak oynatma şekline dönüşüyor. Diğer ergenlere göre ergenlik dönemini daha zor geçiriyor, ani tepkiler verme, kolay öfkelenme, dikkat dağınıklığı, okul başarısında ciddi düşüşler görülebiliyor.
DEHB olan kişilerin olumlu özelikleri var mı? Enerjik , yaratıcı, sıcak kanlı, cana yakın, kolay ilişki kurabilen, espirili, insanlara kolaylıkla güvenebilen(bazen gerekenden fazla) kişilerdir.
DEHB tanı nasıl konulur? Tedavisi nasıldır? Tanı koydurucu spesifik bir test yoktur. Çocukla görüşme, okul öğretmen, anne baba gibi olabildiğince fazla kaynaktan bilgi alma, bazı test ve ölçeklerin doldurulması tanı koymada yardımcıdır, ancak kesin tanı ancak çocuk ve ergen psikiyatrisinin klinik gözlemi ile konur. Tedavi okul aile çocuk ve çocuk psikiyatristinin işbirliği ve ortak çalışması, gerekli olan ilaçların kullanılması ile gerçekleşir
DEHB tedavisinde kulanılan ilaçlar bağımlılık yapar mı? 30 yıllık izlem çalışmalarında DEHB tedavisi görenlerin tedavi olmayanlara göre madde kötü kullanım riski daha düşük ve toplumsal ortalama ile eşit bulunmuştur.
DEHB’ si olan çocuk ve gençler için Türkiye’de sağlanan yasal haklar nelerdir? DEHB tanısı almış olan gençler SBS , LGS sınavlarında ayrı bir salonda, tek başlarına ve konu hakkında bilgilendirilmiş gözetmenler eşliğinde girmektedir. Bu hakkın tanınabilmesi için, öğrencinin durumunu bildiren bir heyet raporunun alınması, sınava başvuru belgelerine bunun eklenmesi gereklidir.
SBS( seviye belirleme sınavı)’ da tek kişilik salonlarda sınava alınabildikleri gibi yılsonu başarı puanlarının hesaplanmasında kendi grupları içinde, diğer öğrencilerden ayrı olarak yapılır. Bu göz önüne alınmadan SBS puanının hesaplandığını düşünen veliler milli eğitim bakanlığına dilekçe ile başvurduklarında puanlama hatası yapılan çocuklarının SBS puanlarında artış olmuştur.
31/05/ 2006 tarih ve 26184 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren kanuna göre Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, bireysel ve gelişim özellikleri dikkate alınarak, sınavlarda gerekli önlemler alınır ve düzenlemeler yapılır. Hiperaktivite ve dikkat yetersizliği olan öğrencilerin bu özellikleri göz önüne alınarak, kısa yanıtlı ve az sorulu yazılı sınavlar, ödevler ve projelerle değerlendirilirler.”
Bazı okullar çocuğunun kaydını yinelemek istenmektedir.
“ Anayasamızın 42. maddesinde kimsenin eğitim ve öğretim hakkından yoksun bırakılamayacağı ve bu hakkın kanunla düzenleneceği hükme bağlanmıştır.” Ayrıca mili eğitim bakanlığının özel eğitim yönetmeliğine göre akranları ile birlikte eğitimlerine öncelik verilir denmektedir. Kanuni olarak okulların kayıt yenilememe gibi bir hakları yoktur.
DEHB’ nun erken tanılanması, uygun tedavi ve eğitim olanaklarının sağlanması, karşılaşılan sorunlara ortak çözümler bulunması kanuni haklarının bilinmesi önemlidir.