Akciğer Kan Pıhtısı - Pulmoner Embolizm Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

İÇİNDEKİLER:

1. Pulmoner Embolizm Nedir?
2. Pulmoner Embolizmin Nedenleri Nelerdir?
3. Pulmoner Embolizmin Belirti ve Semptomları Nelerdir?
4. Pulmoner Embolizm Tanısı Nasıl Konulur?
5. Pulmoner Embolizm Nasıl Tedavi Edilir?
6. Pulmoner Embolizm Nasıl Önlenebilir?
7. Pulmoner Embolizm ile Yaşamak

1) PULONER EMBOLİZM NEDİR?
Pulmoner embolizm ya da PE, bir akciğer arterinin ani blokajıdır. Bu blokaj genellikle bacaktaki bir venden akciğere gelen bir kan pıhtısı nedeniyle gelişir.

Vücudun bir bölümünde oluşan ve kan dolaşımı ile vücudun başka bir bölümüne taşınan kan pıhtısına emboli adı verilir.

PE aşağıdakilere neden olabilen ciddi bir durumdur:

• Akciğerinizin etkilenen bölümünde akciğer dokusunda kan akımı olmamasından dolayı kalıcı hasar
• Kanınızda oksijen düzeyinde düşüş
• Vücudunuzun yeterli oksijen almayan diğer organlarında hasar

Büyük bir kan pıhtısı ya da birden çok kan pıhtısı olduğunda PE ölüme neden olabilir.

Genel Özet
Olguların çoğunda PE derin ven trombozu (DVT) olarak adlandırılan durumun bir komplikasyonudur. Derin ven trombozunda, kan pıhtıları vücudun derin toplardamarlarında (en sık bacaklarda) oluşur. Bu pıhtılar parçalanabilir, kan dolaşımı ile akciğerlere taşınır ve bir arteri tıkar.

Bu, yerlerinde kalan ve pulmoner embolizme neden olmayan, deri yüzeyine yakın toplardamarlar için geçerli değildir.

Genel Görünüm
ABD’de her yıl en az 100,000 PE olgusu ortaya çıkmaktadır. PE hastanede yatan hastalar arasında en sık üçüncü ölüm nedenini oluşturur. Tedavi edilmediğinde, PE hastalarının yaklaşık %30’u ölür. Bunların çoğu olaydan sonraki ilk birkaç saatte ölmektedir.

Venöz tromboembolizm (VTE). Bu terim pulmoner embolizm ve derin ven trombozunu kapsar.

2) PULONER EMBOLİZM NEDENLERİ NELERDİR?

Temel Nedenleri
10 olgudan 9’unda pulmoner embolizm (PE) bacaktaki derin toplardamarlardaki bir kan pıhtısı (derin ven trombozu olarak bilinen bir durum) olarak başlar. Bu pıhtı toplardamardan ayrılır, kan dolaşımı ile akciğerlere taşınır ve burada bir atardamarı tıkar.

Kan akımı sınırlandığında ve yavaşladığında bacaklarda pıhtılar oluşabilir. Bu durum uzun süre hareket etmediğiniz aşağıdaki durumlarda gelişebilir:

• Bazı ameliyatlardan sonra
• Araba ya da uçak ile uzun bir yolculuk
• Uzun bir süre yatmak zorunda kalırsanız

Ameliyat ya da diğer nedenlerle yaralanma sonucu hasar görmüş toplardamarlar kan pıhtılaşmasına daha yatkındır.

Diğer Nedenler
Nadiren, hava kabarcığı, tümör parçası ya da diğer bir doku akciğerlere taşınır ve pulmoner embolizme neden olur. Vücudun büyük kemikleri (uyluk kemiği gibi) kırıldığında da kemiğin içindeki ilikten ayrılan yağ parçası kan ile akciğere taşınarak pulmoner embolizme neden olur.

3) PULONER EMBOLİZM BELİRTİ VE SEMPTOMLARI NELERDİR?

Temel Belirti ve Semptomları
Pulmoner Embolizmin (PE) belirti ve semptomları açıklanamayan nefes darlığı, solunum sorunları, göğüs ağrısı, öksürük ya da kanlı öksürüktür. Bir aritmi (düzensiz kalp atımı) de PE göstergesi olabilir.

Bazı olgularda mevcut belirti ve semptomlar yalnızca derin ven trombozu (DVT) ile ilgilidir. Bunlar bacakta ya da bacaktaki toplardamar boyunca şişlik, bacakta ağrı ve hassasiyet, bacağın şiş ya da ağrılı bölümünde sıcaklık artış hissi ve etkilenen bacağın derisinde kızarıklık ya da renk değişikliğini içerir. PE ya da DVT semptomlarından herhangi birine sahipseniz, hemen doktorunuz ile görüşünüz.

Başka belirti ya da semptom olmaksızın PE olmanız mümkündür.

Diğer Belirti ve Semptomlar
PE hastalarının bazılarında kaygı ve korku hissi, baş dönmesi ya da baygınlık, hızlı solunum, terleme ya da kalp atışı artışı olabilir.

4) PULONER EMBOLİZM TANISI NASIL KONULUR?
Doktorunuz tıbbi öykünüz, fizik muayene ve test sonuçlarına göre Pulmoner Embolizm (PE) tanısı koyacaktır.

Tanı Sürecinde Yer Alan Uzmanlar
PE tanısını koyan doktorlar sıklıkla acil serviste hasta tedavi eden doktorlardır ve bir radyolog yardımıyla PE tanısı koyarlar. Radyolog, X-ray ve diğer benzeri testlerle ilgilenen doktordur.

Tıbbi Öykü ve Fizik Muayene
PE tanısı için doktorunuz aşağıdaki amaçlarla tıbbi öykünüzü soracak ve bir fizik muayene yapacaktır:

• Derin ven trombozu (DVT) ve PE risk faktörlerinizi saptamak
• PE olma olasılığınızı görmek
• Semptomlarınızın diğer olası nedenlerini dışlamak

Fizik muayene sırasında doktorunuz DVT belirtileri açısından bacaklarınızı kontrol edecektir. Kan basıncınızı, kalp ve akciğerlerinizi de kontrol edecektir.

Tanı Testleri
Bazı testler PE tanısına yardımcı olabilir. Hangi testlerin yapılacağı, hastaneye gittiğinizde kendinizi nasıl hissettiğinize, PE risk faktörlerinize, mevcut test seçeneklerine ve sizde olabilecek diğer durumlara bağlıdır. Aşağıdaki testlerden bir ya da daha fazlası size uygulanabilir.

Ultrason
Doktorlar ultrasonu bacaklarınızdaki kan pıhtılarını aramak için kullanır. Ultrason toplardamarlarınızdaki kan akımını kontrol etmek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılır.
Bacak derinizin üzerine jel sürülür. Dönüştürücü adı verilen ve el ile kullanılan bir cihaz bacağınıza yerleştirilir ve etkilenen bölgede ileri geri hareket ettirilir. Dönüştürücü ultrason dalgalarını verir ve toplardamar duvarları ve kan hücrelerine çarptıktan sonra bunların yansımaları saptanır.

Daha sonra bir bilgisayar bu yansımaları bilgisayar ekranında bir resme dönüştürerek doktorunuzun bacağınızdaki kan akımını görmesini sağlar. Bacaklarınızdaki derin toplardamarlarda kan pıhtıları bulunursa, doktorunuz size tedavi önerecektir.
DVT ve PE aynı ilaçlarla tedavi edilir.

Bilgisayarlı Tomografi Taraması
Doktorlar bilgisayarlı tomografi (BT) taramasını akciğerlerinizde ve bacaklarınızdaki kan pıhtılarını aramak için kullanır.
Kolunuzdaki toplardamara boya enjekte edilir. Boya akciğerinizdeki ve bacaklarınızdaki kan damarlarının x ışını görüntüsünde ortaya çıkmasını sağlar. Siz masada yatarken bir x ışını tüpü etrafınızda döner ve farklı açılardan görüntü elde eder.
Bu test doktorlara PE olgularının çoğunu saptama olanağı sağlar. Test yalnızca birkaç dakika sürer. Sonuçlar tarama tamamlandıktan kısa bir süre sonra elde edilir.

Akciğer Ventilasyon/Perfüzyon Taraması
Akciğer ventilasyon/perfüzyon taraması ya da VQ taraması, tüm akciğer alanlarında oksijen ve kan dolaşımının kontrolü için radyoaktif bir materyal kullanır. Bu test PE saptanmasına yardımcı olabilir.

Pulmoner Anjiyografi
Pulmoner anjiyografi PE tanısında kullanılan başka bir testtir. Tüm hastanelerde mevcut değildir ve testi bu konuda eğitilmiş bir uzman yapmalıdır.
Bu test için kateter adı verilen esnek bir tüp kasıktan (uyluğun üstü) ya da koldan girilerek akciğerdeki kan damarlarına ulaştırılır. Kateter ile kan damarlarına boya enjekte edilir.
Akciğer damarlarındaki kan akımını gösteren X-ray görüntüleri elde edilir. Bir kan pıhtısı bulunursa, doktorunuz onu çıkarmak ya da çözünmesini sağlayacak ilacı vermek için kateteri kullanabilir.

Kan Testleri
Bazı kan testleri doktorunuza PE olasılığınızı saptamak için yardımcı olabilir.
D-dimer testi bir kan pıhtısının parçalanmasında salınan bir maddenin kanda ölçümünü yapar. Maddenin düzeyinin yüksek olması pıhtı varlığı anlamına gelebilir. Testiniz normal ve risk faktörünüz az ise, PE olasılığı düşüktür.
Diğer kan testleri, pıhtıya neden olabilecek kalıtsal bozuklukları kontrol eder ve kanınızdaki oksijen/karbondioksit miktarını ölçer. Akciğerlerinizdeki bir kan damarında bulunan bir pıhtı kanınızdaki oksijen düzeyini düşürebilir.

Diğer Testler
Semptomlarınızın diğer olası nedenlerini dışlamak için, doktorunuz aşağıdaki testlerden birini ya da birkaçını kullanabilir:

• Ekokardiyogram. Bu test kalp işlevlerini kontrol etmek ve kalp içindeki kan pıhtısını saptamak için ses dalgalarını kullanır.
• EKG (elektrokardiyogram). EKG kalp atımınızın hızını ve düzenini ölçer.
• Göğüs grafisi. Bu test akciğerler, kalp, büyük damarlar, kaburgalar ve diyaframın (akciğerlerinizin altındaki kas) bir görüntüsünü sağlar.
• Göğüs MRI (manyetik rezonans görüntüleme). Bu test vücut içindeki organ ve yapıların görüntüsünü oluşturmak için radyo dalgaları ve manyetik alanlar kullanır. Birçok olguda MRI, x ışınları ile elde edilemeyen bilgiler sağlayabilir.

5) PULONER EMBOLİZM NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Pulmoner Embolizm (PE) ilaçlar, işlemler ve diğer terapilerle tedavi edilir. PE tedavisindeki temel hedefler kan pıhtısının büyümesinin durdurulması ve yeni pıhtı oluşumunun önlenmesidir.

Tedavi kan sulandıran ve kanın pıhtılaşma yeteneğini yavaşlatan ilaçları içerir. Yaşamı tehdit eden semptomlarınız varsa, doktorunuz pıhtıyı daha hızlı çözecek ilaç verebilir. Nadiren doktorunuz pıhtıyı çıkarmak için ameliyat ya da diğer bir işlem uygulayabilir.

İlaçlar
Antikoagülanlar ya da kan sulandırıcılar kanınızın pıhtılaşma yeteneğini azaltır. Bu ilaçlar, pıhtının büyümesini durdurmak ve pıhtı oluşumunu önlemek için kullanılır. Kan sulandırıcılar oluşmuş pıhtıları parçalamaz. (Vücut kan pıhtılarının çoğunu zaman içinde çözdürür.)

Kan sulandırıcılar hap olarak, enjeksiyon olarak ya da toplardamar içine yerleştirilmiş bir iğne ya da tüp aracılığıyla (intravenöz ya da IV enjeksiyon adı verilir) uygulanır. Varfarin hap olarak verilir. Heparin enjeksiyon ya da bir IV tüp ile verilir.

Doktorunuz sizi aynı zamanda hem heparin hem de varfarin ile tedavi edebilir. Heparin çabuk etki gösterir. Varfarinin etki göstermesi için 2-3 gün geçmesi gerekir. Varfarin etki göstermeye başlayınca, genellikle heparin kesilir.

Varfarin gebelik sırasında tehlikeli olduğundan, gebe kadınlar genellikle yalnızca heparin ile tedavi edilir.

Derin ven trombozunuz varsa, kan sulandırıcılarla tedavi genellikle 3-6 ay sürer. Önceden kan pıhtısı durumunuz olduysa, daha uzun süre tedavi edilmeniz gerekebilir. Kanser gibi başka bir hastalık için tedavi görüyorsanız, PE risk faktörleri sürdüğü sürece kan sulandırıcı kullanmanız gerekebilir.

Kan sulandırıcıların en yaygın görülen yan etkisi kanamadır. Bu durum ilaç kanınızı çok fazla sulandırdığında ortaya çıkar. Bu yan etki yaşamı tehdit edebilir.

Bazen kanama vücudunuz içinde olabilir. Kan sulandırıcı ile tedavi edilen kişilerin genellikle düzenli kan testi yaptırmasının nedeni budur. Bu testler PT ve PTT testleri olarak adlandırılır ve kanın pıhtılaşma yeteneğini ölçer. Bu testler doktorun uygun miktarda ilaç aldığınızdan emin olmasını da sağlar. Kolay berelenme ya da kanamanız varsa, hemen doktorunuzu arayınız.
Trombin inhibitörleri daha yeni bir kan sulandırıcı ilaç tipidir. Heparin kullanamayan kişilerde belli tipteki kan pıhtılarının tedavisinde kullanılır.

Acil Tedavi
PE yaşamı tehdit ettiğinde, doktorlar pıhtıları çıkaracak ya da parçalayacak tedaviler kullanabilir. Bu tedaviler bir acil serviste ya da hastanede uygulanır.
Trombolitikler bir kan pıhtısını hızla çözebilen ilaçlardır. Şiddetli semptomlara neden olan büyük kan pıhtılarını tedavi etmek için kullanılır. Trombolitikler ani kanamaya neden olabildiğinden yalnızca yaşamı tehdit eden durumlarda kullanılır.

Bazı olgularda, doktor kan pıhtısına ulaşmak için bir kateter kullanabilir. Kateter, tıbbi tedavilerin kan dolaşımına kolay erişimini sağlamak için bir toplardamara yerleştirilen bir tüptür.
Katerer kasığa (uyluğun üst tarafı) ya da kola yerleştirilir ve bir toplardamardan akciğerdeki pıhtıya ulaşılır. Kateter pıhtının çıkarılması ya da pıhtıyı çözecek ilacın verilmesi için kullanılabilir.
Nadiren, kan pıhtısının çıkarılması için ameliyat gerekebilir.

Diğer Tedavi Tipleri
Kan sulandırıcı alamadığınızda ya da ilacınız etkili olmadığında, doktorunuz pıhtıların akciğerinize taşınmasını önlemek için vena kava filtresi adı verilen bir cihaz kullanabilir.
Bu filtre inferior vena kava adı verilen (kanı vücuttan kalbe geri taşıyan toplardamar) büyük bir toplardamara yerleştirilir. Bu filtre akciğere taşınmadan önce pıhtıları yakalar. Bu pulmoner embolizmi önler fakat diğer kan pıhtılarının oluşmasını durdurmaz.

Dereceli sıkıştırma çorapları bacakta kan pıhtısının neden olabileceği kronik (süreğen) şişliği azaltabilir. Bacak şişliği bacak toplardamarlarındaki kapakların hasarı nedeniyle ortaya çıkar.
Dereceli sıkıştırma çorapları, ayak kavisinden dizin üzerine ya da altına dek olmak üzere bacaklara geçirilir. Bu çoraplar bilekte sıkı olup bacağa doğru çıktıkça gevşer. Bacakta hafif bir baskıya (ya da basınca) neden olur. Bu basınç kanın göllenmesini ve pıhtılaşmasını önler.

6) PULONER EMBOLİZM NASIL ÖNLENEBİLİR?
Pulmoner Embolizmin (PE) önlenmesi derin ven trombozu (DVT) önlenmesi ile başlar. DVT riskinizin olup olmadığının ve bu riski düşürmek alınması gereken önlemlerin bilinmesi önemlidir.

Daha önce derin toplardamar pıhtısı geçirmediyseniz fakat riskiniz varsa, bu riskinizi düşürmek için aşağıdaki önlemleri alabilirsiniz.

• Araba yolculuğu ve uçak seyahatlerinizde alt bacak kaslarınıza egzersiz uygulamak.
• Ameliyat ya da hastalıktan sonra olabildiğince çabuk yataktan kalkmak ve hareket etmek. Ne kadar erken harekete başlarsanız bir pıhtı geliştirme riskiniz o kadar azalır.
• Bazı ameliyatlar sonrasında pıhtı önleyici ilaçlar kullanmak (doktorunuzun önerdiği gibi).
• Doktorunuzun önerilerini uygulamak.

Daha önce DVT ya da PE geçirdiyseniz, yeni kan pıhtısı oluşumunu önlemek için ek önlemler alabilirsiniz. Doktorunuza düzenli kontrole gidin . DVT sonrası bacaklarınızdaki kronik şişliği önlemek için sıkıştırma çorapları kullanmak (doktorunuzun önerdiği gibi).

DVT ya da PE belirti ya da semptomlarının herhangi birine sahipseniz, hemen doktorunuzu arayın.

7) PULONER EMBOLİZM İLE YAŞAMAK
Pulmoner Embolizm (PE) genellikle hastanede tedavi edilir. Hastaneden çıktıktan sonra en az 6 ay ilaç almanız gerekebilir. Aşağıdakiler önemlidir:

• İlaçları önerildiği gibi almak.
• Doktorunuzun önerisi doğrultusunda kan testleri yaptırmak.
• Kan sulandırıcı ilaçlarla reçetesiz ilaçlar dahil olmak üzere diğer ilaçları kullanmadan önce doktorunuz ile konuşmak. Örneğin, reçetesiz ilaç olan aspirin kanınızı sulandırabilir. Kan sulandıran iki ilacı (biri reçetesiz ilaç olsa bile) birlikte kullanmanız kanama riskinizi artırabilir.
• Diyetiniz hakkında doktorunuza danışmak. K vitamini içeren gıdalar varfarinin (Coumadin®) etki mekanizmasını etkileyebilir.
• K vitamini yeşil yapraklı sebzeler ile kanola ve soya fasulyesi yağı gibi bazı yağlarda bulunur. En iyisi dengeli ve sağlıklı bir diyet uygulanmasıdır.
• İlaç alıyorsanız, ne kadar alkol almanızın güvenli olacağı konusunda doktorunuzla görüşün.

PE tedavisinde kullanılan ilaçlar kanınızı çok fazla sulandırabilir. Sindirim sistemi ya da beyinde kanamaya neden olabilir. Sindirim sistemi ya da beyinde kanama belirti ve semptomlarınız varsa, hemen tedavi görmelisiniz.

Sindirim sistemi kanamasının belirti ve semptomları:

• Parlak kırmızı ya da kahve telvesi görünümünde kusmuk
• Parlak kırmızı ya da siyah, katran rengi gaita
• Karnınızda ağrı

Beyin kanamasının belirti ve semptomları:

• Başınızda şiddetli ağrı
• Görmenizde ani değişiklikler
• Bacak ve kollarınızda ani hareket kaybı
• Bellek kaybı ya da konfüzyon

Bir düşme ya da yaralanma sonucu aşırı kanama da PE ilaçlarınızın kanınızı çok fazla sulandırdığı anlamına gelebilir. Aşırı kanama 10 dakika yara üzerine baskı uyguladığınız halde durmayan kanamadır. Bir düşme ya da yaralanma sonrası aşırı kanamanız varsa, hemen tedavi görmelisiniz.

Bir kez PE (derin ven trombozu (DVT) ile birlikte ya da tek başına) geçirdiyseniz, tekrar geçirme riskiniz daha fazladır. Tedavi sırasında ve sonrasında DVT önleme önlemlerini sürdürünüz.
Bacaklarınızı şiş bölgeler, ağrı ve hassasiyet, şiş ya da ağrılı bölgede sıcaklık artışı ya da deride kızarma ya da renk değişikliği gibi DVT belirti ve semptomlarının herhangi biri için kontrol ediniz.

DVT ya da PE semptomlarına sahip olduğunuzu düşünüyorsanız, hemen doktorunuzla görüşünüz.