Ne oldu da Nokia piyasadan silindi?

Tarih, 1 Haziran 1991. Dönemin Finlandiya Başbakanı Harri Holkeri, iletişim tarihine geçen dünyanın ilk uluslararası GSM (Global System for Mobile Communication -Mobil Haberleşme için Global Sistem) telefon görüşmesini yapıyordu. Holkeri’ye bu imkânı sunan, ülkenin medar-ı iftiharı olacak Nokia’ydı. 1979’da mobil telefona yatırım yapmaya başlayan Nokia, sürekli ilklere imza atıyor, kısa sürede dünyanın en tanınan markası oluyordu. Fakat yükselişi gibi çöküşü de hızlı oldu Nokıa’nın. 2007’de telefon piyasasının yüzde 64,9’unu elinde bulunduran Nokia’nın pazar payı 2013’te yüzde 3’lere kadar düşüyor, Apple ve Google ile mücadelede başarısız olunca çareyi cep telefonu bölümünü satmakta buluyordu.

Eylül 2013’te Microsoft, Nokia’nın cep telefonu bölümünü satın almak için girişimlere başladığını duyurduğunda bir devin tarih sahnesinden çekilmesinin ilk işaret fişeği veriliyordu. Satışa giden yol, Nokia’nın Microsoft’tan Eylül 2010’da transfer ettiği ilk Finli olmayan CEO’su Stephen Elop döneminde 3 yıl arka arkaya yaşanan ‘facia’ bilançonun neticesiydi. 2010 sonunda Nokia, akıllı cep telefonu piyasasının yüzde 29’unu elinde bulundururken, sadece iki yıl sonra ancak piyasanın yüzde 2’lik bölümünün sahibi oluyordu. 2000 yılında Nokia’nın bir hissesi 65 Euro iken, 2013’te 3 Euro’nun altına düşüyordu.

Nokia’yı çöküşe götüren düşüş, 2011 yılının ilk çeyreğinde başladı. Bu tarihe kadar sürekli satışını artıran bir şirketti. Öyle ki dünyada Nokia markasının girmediği ülke ve hane kalmayacak kadar büyümüştü. Bugün cep telefonu (akıllı telefon) piyasasını elinde bulunduran Apple ve Google, 2005 yılında geleceğin bilgisayarlarının ‘insanın cebinde’ olacağını planlamaya başladı. Bu iki firmanın mobil telefon piyasasına girme sebepleri, Nokia’nın pazardaki payından ziyade, en büyük rakipleri olarak gördükleri Microsoft’tu. Nokia zaten Kuzey Amerika piyasasında etkili bir firma değildi. Apple ve Google, Microsoft’un Windows Mobile yazılım sisteminin cep telefonu piyasasındaki hegemonyasını kırmak istiyordu. 2005’te piyasanın en büyük şirketi olan Nokia, kendi yazılım sistemi olan Symbian’ı kullanıyordu. Apple, telefon piyasasına ilk ciddi tehdidin modern ‘walkman’ olan iPod’dan geleceğini gördü. 2001’de piyasaya sürdüğü iPod, müzik tutkunu genç- yaşlı herkesin tercihi oluyordu. 2005’te Apple 20 milyon iPod satarken, gelirinin yüzde 40’ını elde etmiş oluyordu. Cep telefonundan müzik dinleme projesini hayata geçirmek için Motorola ile anlaşan Apple’ın ortak ürünleri ROKR, Eylül 2005’te piyasaya sürüldü. Ancak beklenen ilgiyi görmedi. En fazla 100 şarkı alıyordu ve sadece Apple’ın iTunes programı kullanılıyor, cep telefonuna müzik yüklemek için bir bilgisayara ihtiyaç duyuluyordu. Apple CEO’su Steve Jobs, ortaya çıkan üründen memnun olmadığı gibi oldukça kızgındı. Motorola ile başlayan ‘birliktelik’ sadece birkaç ay sürdükten sonra yollar ayrıldı. Steve Jobs’un en büyük korkusu, cep telefonlarının iPod ile rekabet edecek noktaya gelmesiydi. Bu korkuyu hayata geçiren Nokia oluyordu. 2007 yılında Nokia, dünyanın önde gelen müzik yapım firmaları Universal, Sony, Warner, EMI ve diğer birçok firma ile anlaşarak ‘Nokia Comes Wiht Music’ hizmeti ile istenilen kadar şarkıyı belirli bir abone ücreti karşılığında dinleme imkânı sunuyordu. Yine Nokia Ovi Store ile programlar satın alınıp direkt telefona indiriliyordu. Nokia, rakiplerinden birkaç adım önde olduğunu bir kez daha ispat etmişti.

Cep telefonu piyasasını kontrol altına alan ‘akıllı telefonları’ ilk bulan yine Nokia’ydı. Nokia 9000, 1996’da piyasaya sürülen ilk akıllı telefondu. Microsoft, Nokia’nın bu hamlesinden sadece 1 yıl sonra Windows Mobile’ı hayata geçirirken; Nokia, Motorola ve Ericsson ile işbirliği yapıp kendi yazılımı olan Symbian’ı kullanmalarını sağladı. Nokia’nın Symbian’ı hayata geçirmesinde Microsoft’un yazılım piyasasındaki hâkimiyetinin rolü vardı. Microsoft’un yazılımını kullanıp her cep telefonu için lisans ödemek istemiyordu. 2005 yılında Nokia, Symbian’ın artık miadını doldurmaya başladığını gördü. Apple, İOS ile, Google da Android sistemiyle giderek güçleniyordu. Nokia yönetimi yeni bir yazılım geliştirmek için ekip kurarken ortaya çıkan Meamo yazılım arzu edilen özellikleri taşımıyordu.

Nokia’nın can damarına ilk darbeyi vuran isim Apple CEO’su Steve Jobs oldu. 9 Ocak 2007’de sahneye çıkan Jobs, yeni ürünlerinin cep telefonu piyasasında devrim yapacağını söylüyordu. Jobs, Apple olarak Macintosh ile bilgisayar, iPod ile müzik endüstrisinde devrim yaptıklarını belirttikten sonra iPhone ile artık cep telefonu piyasasında devrim yapacaklarının müjdesini veriyordu. Jobs haklı çıktı. İnsanlar Haziran 2007’de ABD’de piyasaya sürülen iPhone’u almak için saatlerce kuyrukta beklemişti. iPhone bir telefondan çok öteydi. Google, Android’le akıllı telefon piyasasına girerken, eskinin devleri Nokia, Motorola ve Ericsson o günlerde yakında yaşayacakları çöküşün farkında bile değillerdi. Nokia ve Microsoft, Apple’ın ürünü iPhone’u ciddiye almıyordu. Nokia, cep telefonunda dünya piyasasını elinde bulundurmanın, Microsoft ise iş dünyasını Windows Mobile ile hegemonyası altına almanın rahatlığını yaşıyordu. Bugün ise piyasanın hâkimi Apple ve Google. Nokia ve Microsoft’un bu piyasada adı bile geçmiyor.

Apple, gece-gündüz demeden Ocak 2007’de tanıtacakları iPhone için, Google da 5 Kasım 2007’de tanıtacağı Android için çalışırken; Nokia’da ise tam bir ‘iç savaş’ yaşanıyordu. Nokia’nın yıllarca kullandığı yazılım Symbian’ın yerini alması için geliştirilmek istenen Maemo ekibi arasında ‘rekabet ötesi mücadele’ vardı. Rekabet iyiydi ancak Nokia’da yaşanan savaştı. Nokia’nın ilk Maemo yazılımlı N800, Steve Jobs’un iPhone tanıtımından iki hafta önce piyasaya sürüldü. Ancak ürün tam bir fiyaskoydu. Eylül 2007’de piyasaya çıkan N810 da beklenen ilgiyi görmedi. Bu iki ürünün piyasaya sürülmesinde içte yaşanan çatışma etkili olmuştu. Maemo ekibi, Symbian ekibini ‘ekarte’ etmek için hızlı bir şekilde bu iki ürünü piyasaya sürmüştü. Sonuç ise hayal kırıklığı oluyordu.

Nokia’nın ilk Finli olmayan CEO’su Stephen Elop, 21 Eylül 2010’da göreve başlarken, hedef özellikle Kuzey Amerika piyasasında Apple ve Google’ı yakalamaktı. Nokia yönetimi Elop’u işbaşına getirirken ‘yenilenmenin’ başarıya ulaştıracağına inanıyordu. Nokia, telefon branşına girdikten sonra ilk zararını 2010’un yaz aylarında yaşadı. Zarar cep telefonu bölümünden değil, NokiaSiemens Network’te olmuştu. 2010’un son çeyreğinde 101 milyon akıllı cep telefonu satılırken bir önceki yılın aynı dönemine göre satışlarda yüzde 87’lik bir artış vardı. Pazarda aslan payı 28 milyon adet satışla Nokia’ya ait olurken, Apple 16 milyon iPhone satışıyla ikinci, Blackberry 15 milyon adetle üçüncü sırada yer alıyordu. Piyasaya yeni aktör olarak giren HTC ve Samsung çok kısa sürede büyürken, Nokia’nın pazardaki payı yüzde 30 oranında azalıyordu. Microsoft’tan transfer edilen Stephen Elop, sadece 1500 çalışanı olan Macromedia şirketinde tepe yöneticiliği yapmıştı. Asıl şöhreti, Microsoft Office’in 2010’daki yeni versiyonunun hazırlanmasında yakalamış bir isimdi. Ancak cep telefonu piyasasında tecrübesi olmayan Elop’un Nokia’nın başına getirilmesi Finlandiya’da tepkiyle karşılanacaktı. İlk 4 ayını şirketi tanımaya ve gelecek stratejisini çizmeye ayıran Elop’un çalışanlarına yönelik yaptığı bir ‘iç konuşma’ sızdırılınca küçük çaplı bir sarsıntı yaşandı. Elop, daha sonra bu iç konuşmayı blogunda yayımlayacaktı. Elop, Nokia’nın durumunu, denizin ortasında yangın çıkmış bir petrol platformuna benzeterek “İki seçeneğimiz var: Ya alevlerin bizi içine almasını bekleyeceğiz ya da denize atlayıp kurtulmayı deneyeceğiz.” diyordu. Durum vahimdi. Nokia’nın Apple ve Google ile rekabeti artık imkânsızdı.