Radyasyon Nedir? Zehirlenme Belirtileri ve Tedavisi

Radyasyon veya ışınım, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerji yayımı ya da aktarımıdır. "Radyoaktif maddelerin alfa, beta, gama gibi ışınları yayması"na veya "Uzayda yayılan herhangi bir elektromanyetik ışını meydana getiren unsurların tamamı"na da radyasyon denir. 

İÇİNDEKİLER:

1. İyonlaştırıcı ve İyonlaştırmayan Radyasyon
2. Radyasyon Tehlikeli Midir?
3. Radyasyon Hastalığı Hakkında Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?
4. Radyasyon Hastalığı Nedir?
5. Radyasyonun Kaç Dozu Tehlikelidir?
6. Radyasyon Zehirlenme Belirtileri Nelerdir?
7. Radyasyon Hastalığının Aşamaları Nelerdir?
8. Radyasyona Maruz Kalmayı Nasıl Azaltırız?
9. Radyasyon Tıbbi Görüntülemede Nasıl Kullanılır?
10. Radyasyon Tıbbi Tedavide Nasıl Kullanılır?
11. Radyoterapi Tedavisi Nedir?
12. Radyasyon Kanser Terapisinde Nasıl Yardımcı Olur?
13. Radyoterapiden Neler Beklenebilir?

İyonlaştırıcı ve İyonlaştırmayan Radyasyon
Radyasyon ya iyonize olabilir ya da iyonlaşmaz olabilir.

İyonlaşmayan radyasyon, elektromanyetik spektrumun alt kısmından gelen daha düşük enerji radyasyonudur.

İyonlaşma gerektirmez çünkü bir elektronun bir atom veya molekülden tamamen uzaklaştırılması için yeterli enerjiye sahip değildir.

İyonlaşmayan radyasyon örnekleri, görünür ışık, kızılötesi ışık, mikrodalga ışıması, radyo dalgaları ve uzun dalga veya düşük frekanslı radyasyon içerir.

İyonlaştırıcı radyasyon iyonizasyonu gerçekleştirmek için yeterli enerjiye sahiptir, yani elektronları atomlardan veya moleküllerden ayırabilir. İyonlaştırıcı radyasyon, hem atom altı parçacıklardan hem de elektromanyetik spektrumun daha kısa dalga boyu kısmından gelir.

Örnekler arasında ultraviyole (UV) radyasyonu, X-ışınları ve elektromanyetik spektrumdan gama ışınları ve alfa parçacıkları, beta partikülleri ve nötronlar gibi atom altı parçacıkları bulunmaktadır. Atom altı parçacıklar genellikle bir atom çürümesi olarak salınır ve protonları, nötronları, elektronları veya bunların antipartiküllerini kaybeder.

Kısacası, CT taraması ve X-ışınları ile ilgili düşündüğü “radyasyon” iyonize radyasyon.

Radyasyon Tehlikeli Midir?
Yüksek düzeyde radyasyon insanlar için tehlikeli olabilir, ancak düşük seviyelerde radyasyon her yerdedir ve insan sağlığını etkilemez.

Bazı radyasyon türleri diğerlerinden daha tehlikelidir. İyonlaştırıcı radyasyon, iyonlaştırıcı olmayan radyasyondan daha tehlikelidir.

İnsanlar daha fazla iyonize radyasyona maruz kaldıkça, daha tehlikelidir.

Radyasyon Hastalığı Hakkında Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?
Radyasyon, tıpta, elektrik üretmek, daha uzun süre yemek yapmak, ekipmanı sterilize etmek, arkeolojik buluntuların karbonlanması ve diğer birçok nedenden dolayı kullanılmaktadır.

İyonize edici radyasyon, dengesiz bir atomun atom çekirdeği bozulduğunda ve iyonize edici partikülleri salmaya başladığında meydana gelir.

Bu parçacıklar, insan dokusu gibi organik maddelerle temas ettiğinde, kısa bir sürede, seviyeler yeterince yüksek ise onlara zarar verecektir. Bu yanıklara, kanla ilgili sorunlara, mide bağırsak sistemine, kardiyovasküler ve merkezi sinir sistemine, kansere ve bazen ölüme neden olabilir.

Radyasyon normalde güvenli bir şekilde yönetilir, ancak kullanımı ayrıca bir risk gerektirir.

Bir kaza olursa, örneğin, 2011 yılında Japonya’nın Fukushima bölgesindeki deprem ya da 1986 yılında Ukrayna’nın Çernobil şehrinde meydana gelen patlamada radyasyon tehlikeli olabilir.

Radyasyon hastalığına ilişkin hızlı gerçekler:
İşte radyasyon hastalığı hakkında bazı önemli noktalar.

• Radyasyon her yerdedir ve birçok uygulamada güvenle kullanılır.
• Nükleer kazalar, çalışma ortamı ve bazı tıbbi tedavi, radyasyon zehirlenmesi kaynağı olabilir.
• Doza bağlı olarak, radyasyonun etkileri hafif veya hayatı tehdit edici olabilir.
• Tedavi yoktur, ancak bariyerler maruz kalmayı engelleyebilir ve bazı ilaçlar vücudun bazı radyasyonunu giderebilir.
• Radyasyona maruz kaldıklarına inanan herkes mümkün olan en kısa zamanda tıbbi yardım almalıdır.

Radyasyon Hastalığı Nedir?
Radyasyon zehirlenmesi, bir radyoaktif madde, bir kişinin vücuduna giren ve zarar veren partiküller verdiğinde meydana gelir. Farklı radyoaktif maddeler farklı özelliklere sahiptir. İnsanlara farklı şekillerde zarar verebilir ve yardım edebilir, bazıları da diğerlerinden daha tehlikelidir.

Normalde radyasyon güvenli bir ortamda gerçekleşir. Tehlikeli hale gelip gelmeyeceği aşağıdakilere bağlıdır:

• Nasıl kullanılır
• Ne kadar güçlü
• Bir kişi ne sıklıkla maruz kalır
• Ne tür maruz kalma meydana gelir
• Maruz kalma süresi ne kadar

Tek bir x-ışını radyasyon dozu normalde zararlı değildir. Bununla birlikte, vücudun x-raylı olmayan kısımları gereksiz pozlamayı önlemek için kurşun önlük ile korunacaktır.

Bu arada, teknisyen, görüntüyü çekerken odadan ayrılacak. Küçük bir doz tehlikeli olmasa da, tekrarlanan küçük dozlar olabilir.

Ani, kısa, düşük dozda radyasyonun bir soruna neden olması muhtemel değildir, fakat genişletilmiş, yoğun veya tekrarlanan dozlar olabilir. Radyasyon hücrelere zarar verdiğinde, geri dönüşümsüzdür. Bir kişi ne kadar sıklıkla maruz kalırsa, sağlık sorunları da o kadar büyük olur.

Radyasyonun Kaç Dozu Tehlikelidir?
Radyasyon dozu çeşitli şekillerde ölçülebilir. Kullanılan birimlerden bazıları Grays, Sieverts, rems ve rads. Benzer şekilde kullanılırlar, ancak 0.1 rad 100 Gri’ye eşittir.

• 30’un altında: Kanda hafif semptomlar ortaya çıkacaktır.
• 30’dan 200’e kadar: İnsan hasta olabilir.
• 200’den 1.000’e kadar olanlara: Kişi ciddi şekilde hasta olabilir.
• 1.000’in üzerinde rads: Bu ölümcül olacak.

Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre, radyasyon hastalığı veya akut radyasyon sendromu (ARS) şu durumlarda teşhis edilir:

• Bir kişi kendi vücudunun dışındaki bir kaynaktan 70’in üzerinde yardım alır.
• Doz tüm vücudu ya da çoğunu etkiler ve iç organlara nüfuz edebilir.
• Doz genellikle birkaç dakika içinde kısa sürede alınır.

Atomik patlamaya maruz kalan bir kişi, patlamadan sonra radyoaktif parçacıkların yüzdüğü iki patlama radyasyonunu, biri patlama sırasında, diğeri ise serpintiden alacaktır.

Radyasyon Zehirlenme Belirtileri Nelerdir?
Radyasyon hastalığı akut olabilir, maruz kaldıktan kısa bir süre sonra ortaya çıkabilir ya da semptomların zaman içinde veya bir süre sonra, muhtemelen yıllar sonra ortaya çıktığı kronik olabilir.

Akut radyasyon zehirlenmesinin belirtileri şunlardır:

• Kusma, ishal ve mide bulantısı
• İştah kaybı
• Halsizlik, ya da kendini iyi hissetmemek
• Baş ağrısı
• Hızlı kalp atımı

Semptomlar doza ve tek bir doz olup olmadığına bağlıdır.

30 kadar düşük bir doz aşağıdakilere yol açabilir:

• Beyaz kan hücrelerinin kaybı
• Mide bulantısı ve kusma
• Baş ağrısı

300 rads dozun bir dozu ile sonuçlanabilir:

• Geçici saç dökülmesi
• Sinir hücrelerine hasar
• Sindirim sistemini hizalayan hücrelere zarar verir

Radyasyon Hastalığının Aşamaları Nelerdir?
Şiddetli radyasyon zehirlenmesi belirtileri normal olarak dört aşamadan geçer:

1. Prodomal evre: Mide bulantısı, kusma ve ishal, birkaç dakikadan birkaç güne kadar süren.
2. Gizli sahne: Belirtiler ortadan kayboluyor ve kişi iyileşmek için görünür.
3. Aşama aşaması: Maruz kalma türüne bağlı olarak, bu durum kardiyovasküler, gastrointestinal, hematopoetik ve merkezi sinir sistemi (CNS) ile ilgili problemleri içerebilir.
4. Kurtarma veya ölüm: Yavaş bir iyileşme olabilir veya zehirlenme ölümcül olabilir.

Hematopoetik kök hücreler veya kemik iliği hücreleri, diğer tüm kan hücrelerinin türediği hücrelerdir.

Farklı dozlar ve farklı etkiler
Hastalık riski doza bağlıdır. Radyasyonun çok düşük dozları her zaman çevremizdedir ve herhangi bir etkisi yoktur. Ayrıca maruz kalan vücudun alanına da bağlıdır.

Eğer tüm vücut kısa bir süre içinde 1.000 rad’a maruz kalırsa, bu ölümcül olabilir. Bununla birlikte, daha az riskli vücuttaki küçük bir alana çok daha yüksek dozlar uygulanabilir.

Hafif bir dozdan sonra, kişi sadece birkaç saat veya gün boyunca semptomlar yaşayabilir. Bununla birlikte, maruz kalma süresi çevresinde az sayıda ya da hiç görünür semptom üretmeyen, tekrarlanan ya da tek bir nispeten düşük doz, daha sonra problemlere neden olabilir.

3.000 kalıba maruz kalan bir kişi bulantı ve kusmayı deneyimleyecek ve birkaç saat içinde kafa karışıklığı ve bilinç kaybı yaşayabilir. Titreme ve konvülsiyonlar maruziyetten 5 ila 6 saat sonra ortaya çıkar. 3 gün içinde koma ve ölüm olacak.

Tekrarlanan dozları olan ya da iyileşme görülen kişilerin uzun süreli etkileri olabilir.

Bunlar şunları içerir:

• Vücudun enfeksiyonla savaşmasını zorlaştıran beyaz kan hücreleri kaybı
• Trombositlerde azalma, iç ve dış kanama riskini arttırmak
• Menstürasyon kaybı ve azaltılmış libido dahil olmak üzere doğurganlık sorunları
• Anemi (kansızlık), yüksek tansiyon ve birkaç ay içinde diğer problemlere yol açabilen böbrek fonksiyonundaki değişiklikler

Deri kızarıklığı, katarakt ve kalp problemleri de olabilir.

Lokalize maruziyet deride değişikliklere, saç kaybına ve muhtemelen cilt kanserine yol açabilir.

Vücudun belirli kısımlarına maruz kalmak diğerlerine göre daha tehlikelidir, örneğin bağırsaklar.

Radyasyonun etkileri kümülatiftir. Hücrelere zarar verilemez.

Kaynaklar
Radyasyona maruz kalmak, işyerinde maruz kalma veya endüstriyel kaza, radyasyon terapisi veya hatta kasıtlı zehirlenmeden kaynaklanabilir. Örneğin, eski Rus casusu Alexander Litvinenko, Londra’da polonium 210 tarafından çayına yerleştirilerek öldürüldü. Ancak, bu son derece nadirdir.

Çoğu insan, her yıl ortalama 0.62, ya da 620 Griye maruz kalmaktadır.

Bunun yarısı havadaki radondan, Dünya’dan ve kozmik ışınlardan geliyor. Diğer yarısı medikal, ticari ve endüstriyel kaynaklardan gelmektedir. Bir yıl boyunca yayıldı, bu sağlık açısından önemli değil.

Bir röntgen ışınım seviyeleri yüksek değildir, ancak bir anda ortaya çıkarlar.

• Bir göğüs röntgeni radyasyona 10 günlük maruz kalma eşdeğerini verir
• Mamogram 7 haftalık normal maruz kalma eşdeğerini verir
• Nükleer tıpın bir parçası olarak kullanılan PET veya BT, bir kişiyi 8 yıllık radyasyona maruz bırakmaktadır.
• Karın ve pelvisin BT taraması, 3 yıllık normal maruziyete eşittir.

Nükleer tıp, tiroid bozukluğu olan kişilerde tiroidi hedef almak için kullanılır. Diğer tıbbi tedavi türleri arasında kanser için radyasyon terapisi bulunur.

Örneğin, New Mexico ve Colorado’daki daha yüksek bir irtifada yaşamak, bir uçağa binerken pozlamayı arttırır. Evlerde radon gazı da katkıda bulunur.

Yemek de az miktarda radyasyon içerir. İçtiğimiz yiyecek ve su, bir yılda yaklaşık 0.03 basma maruz kalmadan sorumludur.

İnsanları radyasyon kaynaklarına maruz bırakabilecek birçok aktivite şunlardır:

• Televizyon izlemek
• Uçakta uçmak
• Bir güvenlik tarayıcısından geçmek
• Mikrodalga veya cep telefonu kullanmak

Sigara içenler, sigara içmeyenlere göre daha fazla maruz kalmaktadırlar, çünkü tütün, polonyum 210 olmak üzere bozulabilen bir madde içermektedir.

Astronotlar herkese en çok maruz kalıyor. Bir Uzay Mekiği görevinde 25 radyoya maruz kalabilirler.

Koruma
Radyasyonun zarar görmesi geri dönüşümsüzdür. Hücreler zarar gördüğünde, kendilerini tamir etmezler. Şimdiye kadar, bunu yapmak için ilacın hiçbir yolu yoktur, bu nedenle en kısa sürede tıbbi yardım almak için maruz kalan biri için önemlidir.

Olası tedaviler şunlardır:

• Tüm kıyafetleri çıkarmak,
• Su ve sabunla durulama.
• Bir kişi çok fazla radyoiyot aldığında veya yuttuğunda tiroid alımını engellemek için potasyum iyodürün (KI) kullanımı
• Kapsüllerde verilen Prusya mavisi, bağırsaklarda sez yum ve talyum yakalayabilir ve emilmelerini önleyebilir. Bu onların sindirim sistemi boyunca hareket etmesine ve bedenini bağırsak hareketlerine bırakmasına izin verir.
• Filgrastim veya Neupogen, beyaz kan hücrelerinin büyümesini uyarır. Radyasyon kemik iliğini etkilediyse bu yardımcı olabilir.

Maruziyete bağlı olarak, radyasyon tüm vücudu etkileyebilir. Kardiyovasküler, bağırsak ve diğer problemler için tedavi semptomları hedefleyecektir.

Radyasyona Maruz Kalmayı Nasıl Azaltırız?
Radyasyona gereksiz maruz kalmayı azaltmak için ipuçları şunları içerir:

• Gün ortası etrafında güneşten uzak tutmak ve güneş koruyucu kullanmak veya cildi kaplayan kıyafetler kullanmak
• Özellikle çocuklar için herhangi bir BT taraması ve x-rayının gerekli olduğundan emin olmak
• Röntgen, PET veya BT taramasından önce hamile olup olmadığınızı doktorunuza bildirme

Radyasyona maruz kalmaktan kaçınmak mümkün veya gerekli değildir ve çoğu kaynak tarafından sağlığa getirilen risk son derece azdır.

Radyasyon Tıbbi Görüntülemede Nasıl Kullanılır?
Sağlık hizmetlerinde radyoloji, radyasyona dayalı görüntüleme teknolojilerini kullanarak hastalıkları teşhis etmek için kullanılır. Bu bölümde, yaygın tekniklerden bazılarına bakacağız.

Projeksiyon radyografisi vücut parçası görüntüsünü sağlar. Teknikler X-ışınları, floroskopi, bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları, ultrason ve manyetik rezonans görüntüleme (MRI) içerir.

1) Röntgen
X ışını radyasyonu, radyasyonun bir kısmını emen vücudun bir kısmına yönlendirilir. Kemik gibi sert doku, kas gibi yumuşak dokudan daha fazla radyasyonu emer. Emilmeyen X ışınları vücuttan geçer ve vücudun diğer tarafındaki fotografik filmi ortaya çıkarır ve gölge etkisi yaratır. Vücudun farklı bölümlerinin farklı X-ışını güçlerine ihtiyacı olacaktır. Bu tip bir X-ışını, göğüs, mamografi ve diş hekimleri tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.

2) Floroskopi
Floroskopi, vücutta neler olup bittiğini anlatan bir görüntü elde etmek için X-ışınları ve genellikle iyot veya baryum gibi bir kontrast madde kullanır. Örnekler, doktorların gastrointestinal sistemi görmesini sağlayan kardiyovasküler sistemi ve gastrointestinal floroskopiyi incelemek için anjiyografidir.

3) BT tarama
BT (bilgisayarlı tomografi) taraması, yumuşak ve sert dokuların dilimlerini göstermek için X-ışınları ve bilgisayarları kullanır. Kontrast ajanları sıklıkla kullanılır. BT taramaları vücudun bir kısmının 3D rekonstrüksiyonunu verir. BT taramalarının kullanımı, beyinde bir kanama aramak ve diğerlerinin yanı sıra, karındaki apandisitleri kontrol etmeyi içerir.

4) Ultrason
Ultrason vücuttaki yumuşak dokuları görmek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanır. Ses dalgaları, vücut tarafından emilebilen iyonize veya potansiyel olarak zarar verici radyasyon üretmez. Ultrasounds görüntüleri gerçek zamanlı olarak gösterebilir ve kullanımı giderek genişler. Doktorlar plevral efüzyon olarak bilinen akciğerlerden sıvı çıkarmak ya da omuzun rotator manşetinde bir yırtılmayı değerlendirmek gibi bir prosedüre yardımcı olmak için giderek daha çok yatak başında kullanırlar.

5) Manyetik rezonans görüntüleme (MRI)
Manyetik rezonans görüntüleme (MRI), güçlü manyetik alanlar ve vücudun yüksek kaliteli 3D görüntülerini almak için bir radyo sinyali kullanır. Hasta uzun bir süre boyunca hafif gürültülü bir tüpte çok yalan söylemek zorundadır ve bu rahatsız edici olabilir, ancak tarama yumuşak dokunun mükemmel görüntüsünü sağlar. MRG’ler herhangi bir zararlı iyonlaştırıcı radyasyon, sadece güçlü manyetik alanlar ve iyonlaştırmayan radyo frekansları kullanmazlar. MRI, kasların, tendonların ve bağların yüksek kalitede görüntülerini sağlar ve örneğin omuz yaralanmalarını teşhis etmede yararlıdır. Beyinde, bir tümör ve anevrizma arasında ayrım yapabilir.

6) DEXA taraması
Çift enerji X-ışını absorpsiyometri (DEXA veya kemik dansitometrisi) osteoporozu test etmek için kullanılır. DEXA taramaları, kemiğin yoğunluğunu tespit etmek için iki dar X-ışını ışını kullanır. Kemiğin hiçbir görüntüsü oluşturulmaz ve bu nedenle bu tarama, projeksiyonel radyografi olarak kabul edilmez.

7) PET taraması
Pozitron emisyon tomografi (PET) taraması, vücuda enjekte edilecek radyoaktif bir kontrast madde veya izleyiciye ihtiyaç duyan bir nükleer tıp görüntüleme tekniğidir. Bu izleyici, radyoaktif olarak vücutta bozulur ve pozitron parçacıkları yayar. Bu parçacıklar PET tarayıcı tarafından alınır ve daha sonra 3D görüntüleri yeniden oluşturmak için bir bilgisayar kullanılır.

Bir PET taraması vücuttaki kimyasal aktiviteyi tespit eder ve çeşitli kanserlerin gözetilmesinde yararlıdır. Kalpte kan akışını da vurgulayabilir ve Alzheimer ve nöbetler gibi nörolojik durumlar hakkında bilgi verebilir.

Radyasyon Tıbbi Tedavide Nasıl Kullanılır?
Gördüğümüz görüntüleme tekniklerinin birçoğu, tedavide ve teşhiste kullanılmaktadır.

Ultrasonografi ve X-ışınları biyopsi prosedürlerini yönlendirmek için kullanılabilir ve ultrason böbrek taşlarını parçalamakta ve bunları geçmeyi kolaylaştırmaktadır.

Radyoterapi Tedavisi Nedir?
Radyasyon tedavi ve görüntüleme için kullanıldığında, buna nükleer tıp denir ve tedavide kullanıldığında buna radyoterapi denir.

Radyoterapi, radyofarmasötikler adı verilen özel ilaçları kullanır.

Bu radyofarmasötikler, dengesiz bir çekirdeğe sahip atomlara sahiptir, yani radyasyon yayabilirler.

Radyoterapide, doktorlar bu radyoaktif partikülleri kanser, koroner arter hastalığı, trigeminal nevralji, ağır tiroid, göz hastalığı gibi hastalıkları tedavi etmek ve vücudu kemik iliği transplantları için hazırlamak için kullanırlar.

Radyasyon Kanser Terapisinde Nasıl Yardımcı Olur?
Radyasyon bazen ameliyat edemeyen kanser hastalarına yardımcı olabilir, cerrahi ile birlikte kullanılabilir veya hastaların semptomları yönetmesine yardımcı olabilir.

Radyasyon tedavisi, kanser hücrelerinin DNA’sına zarar vererek çalışarak ölür ve çoğalmaz.

Radyasyon ışını, malign kanser hücrelerine doğru yönlendirilir. Amaç, DNA zincirini oluşturan atomları iyonize etmek veya onlara zarar vermek.

Bu kanser hücrelerini öldürür ya da büyümelerini yavaşlatır.

Radyoterapi ağrısızdır, ancak vücut tedavi sırasında radyasyon emebilir ve bu yan etkilere neden olabilir. Yaygın yan etkiler arasında deri hasarı, saç dökülmesi, tükürüğün kuruması ve ter bezleri, şişlik, halsizlik, kısırlık, fibrozis ve ikincil kanserler bulunur.

Radyoterapiden Neler Beklenebilir?
Bir hastanın radyasyon deneyimi, kanser tipi ve bulunduğu yer gibi bir dizi faktöre bağlı olacaktır. Örneğin, özofagus kanseri için radyasyon tedavisi, hasta için tatsız olabilir, çünkü yemeğini zorlaştırabilir.

Bilinçli bir karar vermek için doktor ve hasta masadaki tüm seçeneklere oturur ve birlikte bakar.

Diğer radyasyon terapileri, örneğin, tiroid kanserinin tedavisi için radyoaktif bir izotopu ya da örneğin, hasarlı vücut kısmının yakınındaki boşluklara radyoaktif izotopları enjekte etmek için bir radyoaktif izotopu yutmayı içerir. Radyoaktif iyot genellikle tiroid kanserini tedavi etmek için verilir.

Araştırmacılar, radyasyon terapisini iyileştirme yollarını ve özellikle de sağlıklı hücreleri korurken kanser hücrelerine zarar verebilen daha seçici tedavileri araştırıyorlar.