Miski Amber Nedir Ve Nasıl Elde Edilir?

“Misk-i Amber” eşi- benzeri olmayan bir koku demektir. 'Yüce Yaradan'ın Takdir-î İlâhisidir...'

Misk, bir tür erkek ceylan tarafından üretilen güzel kokulu maddedir. Aynı zamanda erkek misk geyiğinin vücudundan çıkan, kokusu hoş ve kuvvetli, yağlı bir salgıdır. Salgı, geyiğin karnının alt tarafında bulunan salgı bezinden gelir. Misk salgısına koku veren ana madde, muskon organik bileşiğidir.

Ceylan dışında, bazı farklı hayvanlardan da üretilebilir (örneğin misk kedisi). Asya kıtasında yaşayan bir tür keçiden üretilen misk, en bol olan ve en çok kullanılan türüdür. Bugün sentetik olarak da üretilen misk, özellikle Orta doğu ve İslâm kültüründe fazlasıyla bilinen ve değer verilen bir kokudur. Kur’ân'da cennette bulunduğu anlatılır.

Misk, parfüm yapımında esans ruhu olarak, koku ve renk vermek için kullanılır. Misk elde etmek için, geyiğin salgı yapan bezleri, bulunduğu yerden çıkarılarak kurutulur. Bu bezlerin büyüklüğü, iri bir yumurta büyüklüğünü geçmez.

En iyi misk, Tibet'te yaşayan geyiklerde bulunur. Doğu ve Orta Asya'da yaşayan misk geyiğinin yüksekliği 55 santimetreyi geçmez. Küçük yapılı bir hayvandır. Etinden ziyade parfümcülükte kullanıldığından, misk üreten bezlerini almak için avlanır. Sayıları süratle azalmaktadır. Esasen misk elde etmek için avlamak gerekmez. Normal olarak hayvan misk salgısını kendiliğinden salgılar. Salgının rengi, siyahtan ayırt edilmeyecek şekilde koyu kahverengidir. Biriktirilip kurutulduktan sonra işleme tabi tutularak misk esansı elde edilir.

Misk kelimesi Kur'ân-ı Kerim’in şu âyetinde geçmektedir:
Mutaffifîn-22-26: Muhakkak ki ebrar olanlar, elbette ni'metler içindedir. Tahtlar üzerinde (oturup) seyrederler. Sen, ni'metin pırıltısını (sevincini), onların yüzlerinde görüp Onlara, mühürlenmiş (sadece kendilerinin açacağı) halis şaraptan sunulur (içirilir). Onun (o şarabın) sonu misktir (şahane misk kokusudur). Ve yarışanlar, artık bunda (bunun için) yarışsınlar.

Hadîslerde iyi ve güzel huylu salih insanlar, miske benzetilmiştir:
“İyi bir sohbet arkadaşı misk satıcısı gibidir, sana misk vermese bile kokusu bulaşır. Kötü bir sohbet arkadaşı da körük çekene benzer. Tutuşturduğu ateş seni yakmasa da, üzerine dumanı bulaşır.”

(Buhârî ile Müslim'den Riyâzu's-Salihiyn, I, 396).

Yunus Emre de cennet ehlini şu şekilde vasıflandırır:
“...Aydan arıdır yüzleri, Misk-u anberdir sözleri...”

Koku sanayiinde büyük ölçüde kullanılan misk’ler ya hayvanlardan veya sentezlerle elde edilir. Tabiî misk kokusu sert ve dayanıklıdır. Yayılma gücü çok fazladır.

Tabiî misk, vetonkin veya Çin miski, misk hayvanlarının salgısından da elde edilir. Özellikle ceylandan başka misk öküzü, misk keçisi, misk kedisi ve misk faresindeki misk bezeleri çok misk ifraz ederler. Asya'nın yüksek dağlarında yaşayan bir cins keçiden çok misk elde edilir. Koku veren temel maddesi muskondur. Sentezle çeşitli misk türleri elde edilir.

AMBER:
Genellikle parfüm yapımında kullanılan, koku veren bir bileşiktir. Amber, normalde koyu kahverengi veya siyah renktedir. Hava, güneş ışığı veya deniz suyu ile temas ettikten sonra rengi giderek açılır ve açık kahverengi, sarımtırak bir hal alır. Renk açılırken bir dizi kimyevî reaksiyon meydana gelir.

Reaksiyonlar sırasında amber içerisinde bulunan maddelerin en önemlisi olan ‘ambrein’ açığa çıkartılır. Bu madde, amberin %45-85 kadarını teşkil etmektedir. Ambere has koku, bu maddenin yapı taşlarının dizilişindeki mucizevî özelliklerden meydana getirilir. Amberin diğer kısımlarını çeşitli yağ molekülleri oluşturmaktadır.

AMBER İKİ YOLLA ELDE EDİLİR:
Birincisi, kutuplara yakın bölgeler hariç bütün okyanuslarda yaşayabilen ‘Physeter macrocephalus’ isimli dev balinanın, denize attığı salgı muhteviyatındaki amberin denizden veya yakalanan balinalardan toplanması yoluyla; ikincisi, doğrudan laboratuarda sentetik olarak sentezlenerek veya amber kokusu taşıyan bazı bitki özütleri, bir seri kimyevî işlemlerden geçirilerek. Balina kaynaklı amberin azlığı sebebiyle, günümüzde tüketilen amberin çoğu sentetik ve yarı sentetik yollardan üretilmektedir.

Tabiî amberin sentez edildiği fabrika olan ‘Physeter macrocephalus’ isimli balina (kaşolot), Akdeniz’de zaman zaman görülmekle birlikte, genellikle yarı açık ve sığ denizlere girmez. Bu balinalar; baş bölgesindeki salgı bezleri, yağlı ve mumsu bir madde salgıladığından ‘ispermeset balinası’ olarak da bilinirler. Vücutlarının üçte biri büyüklüğünde olan baş kısımları, bu mumun depolandığı bölgedir.

Sadece alt çenelerinde elliye yakın diş bulunmaktadır. Erkekleri 15-20 metre uzunluğunda, 45-55 ton ağırlığında; dişileri, 11-13 metre uzunluğunda, 20 ton ağırlığındadır. Ortalama ömürleri yetmiş senedir. Günümüzde sayılarının altı yüz bin civarında olduğu tahmin edilmektedir. Balina avcıları 18. ve 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın ilk yarısında çok sayıda balina avladıklarından Milletlerarası Balina Komisyonu, 1984 yılında ticarî maksatlı balina avcılığını tamamen yasaklamıştır.

Bu balinayı diğer balina türlerinden farklı kılan önemli bir özellik, sindirim sisteminden salgılanan salgıda, amber isimli kokulu kimyevî bileşiğin bulunmasıdır. Bu güzel kokulu kimyevî bileşiğin, balinaya ne tür bir fayda sağladığı henüz cevaplanamamıştır. Bazı araştırmacılar, balinanın istemeden yuttuğu sert ve kesici maddelerin sindirim sistemini tahriş etmesi neticesinde, amber salgılanmasının uyarıldığını ileri sürmüşlerdir. Salgılanan amber, yirmi santimetreden daha küçük yumrular şeklinde vücut dışına atılır. Bir balinanın yılda 300 kilograma kadar amber sentez edebilme kapasitesinde olduğu tahmin edilmektedir.

Ölü balinaların karnı açıldığında, ortalama 45 kilogram amber elde edilebilir. Günümüzde balina avı yasaklandığından balinaları öldürerek amber elde edilememektedir; ancak balinaların Bahama Adaları çevresinde denize bıraktıkları amber, insanlar tarafından toplanmaktadır.

Kaşalot veya İspermeçet balinasından elde edilen amberin teşekkülü hakkında çeşitli düşünceler vardır. Bunların kaşalot balığının gıdasını teşkil eden sefalopodların (kafadan ayaklıların) iyi hazmedilmemiş bakiyeleri oldukları düşüncesi kuvvetlidir. Zira ambergris'in içinde ekseriya mürekkep balığı gibi sefalopodların sırt kısımlarına ait parçalar bulunur.

Ambergris, Çin ve Japon denizleri ile Madagaskar, Bengal, Java ve Sumatra gibi tropik memleketlerin sahillerinde toplanır. Sudan hafif olduğundan denizin üstünde yüzer ve sahile atılır.

Amber ya da ambergris, iç içe teşekkül etmiş, kül renginde, balmumu kıvamında bir maddedir. İçinde sarımsı lekeler görülür. Yoğunluğu 0.9 g/cm3 civarındadır. Tam bir erime derecesine sahip değildir. Kokusu hafiftir. Tadı aromatik ve yakıcıdır. Suda erimez. Yanarken özel bir koku neşreder ve bol bir kül bırakır.

Hz. Aişe (ra) annemiz, Efendimiz’in (S.A.V) misk ve amber gibi renksiz kokular süründüğünü bildirmiştir. Amber, Efendimiz’in (S.A.V) de kullandığı güzel bir koku olması sebebiyle müslümanlar tarafından sevilen ve kullanılan bir koku olmuştur.

Amber, genellikle parfüm yapımında kullanılmakla birlikte zaman zaman geleneğe dayalı tıp uygulamalarında da kullanılmıştır. Folklorik tıp uygulamalarında kullanılan maddelerden biri olan amber üzerinde de çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmaların özet bilgisi şöyledir:

Koku reseptörleri vasıtasıyla hissedilen amber, beyindeki hipofiz bezine tesir ederek çeşitli hormonların salınışı ve dengesi üzerinde değişikliklere vesile olabilir. Deney hayvanları üzerindeki bir çalışmada amberin, kanın pıhtılaşmasını engelleyici yönde tesirleri olduğu gözlenmiştir.

Başka bir çalışmada, deney hayvanlarının değişik organlarından alınan düz kaslar -özellikle rahim düz kasları- üzerinde amberin kas gevşetici tesiri olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırma neticeleri, amberin bazı hastalıkların tedavisine vesile olabileceği ümidini artırmaktadır.

Kalp kuvvetlendirici, kramp çözücü, iştah açıcı ve hazmı kolaylaştırıcı olarak eskiden beri kullanılmıştır.

Eskiden tıpta şöhrete ve epeyce kullanım alanına sahip olan amber, bugün bu amaçla kullanılmaz. Geçmişte saflaştırılmış amber yağı isteri ve boğmacada kullanılmıştır.

Amber, mürekkep imalatında da kullanılmaktadır.

Arap ülkelerinde, özellikle Mekke ve Medine’de “amber kokuları” küçük sabun kalıplarına benzer şekilde paketler halinde satılmaktadır.

Balinanın bağırsaklarında teşekkül eden ve bir sindirim artığı olan bu maddenin tabiî mi yoksa marazî mi olduğu henüz tespit edilememiştir. Tarihte amber-i sâil (Liquidambar orientalis, sığla yağı) ve amber çiçeği (Abelmoschus moscatus) yağı gibi güzel kokan çeşitli maddelere de bu isim verildiği için, bilgiler zaman zaman birbirine karışmıştır.

Hatta bazı ağaç reçinelerinin fosili olan kehribara da aynı isim verildiğinden, birbirine karıştırmamak için ambere ‘gri amber’ , kehribara da ‘sarı amber’ denmektedir.Kehribarda deterpenik reçine asitleri, rezenler ve biraz uçucu yağ bulunur. Kehribardan çeşitli kadın eşyaları yanında, tesbih ve ağızlık da yapılmaktadır.

Eskiden uyarıcı ve antispazmodik olarak da kullanılırdı. Bugün ilaç olarak da kullanılmaktadır. Türkiye'de kehribar genellikle gösterişli tesbih yapımında kullanılmaktadır.

Efendimiz’in de (S.A.V) zaman zaman kullandığı kokulardan olan amber, çeşitli boyutlarıyla araştırılması gereken kimyevî bir maddedir. Meselâ koku olarak kullanıldığında, amberin psikolojik ve nörolojik tesirlerinin neler olduğu henüz bilinmemektedir. Hakkında bilinenler bu kadar az olunca, sağlık ve bilhassa aroma-terapi (kokuyla tedavi) açısından bu madde üzerinde daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

SUÇ VE CEZA'DA ŞOK SÖZLER; PARFÜMLER NEREDEN ELDE EDİLİYOR?
Adli Bilimler Uzmanı Prof. Dr. Sevil Atasoy'un hazırlayıp sunduğu CNN TÜRK'te yayınlanan Suç ve Delil programında aşk, intikam, cinayetler ve koku tartışıldı.
Programa psikiyatr Prof. Dr. Özcan Köknel, gazeteci Yüksel Aytuğ, ilişki danışmanı İlhan Uçkan ve koku uzmanı Vedat Ozan katıldı.
Kokunun etkilerinin konuşulduğu programında koku uzmanı Vedat Ozan'ın yaptığı açıklama stüdyodaki konukları şoke etti.
Koku uzmanı Vedat Ozan, 'kokuların kalıcı olması için hayvanların genital bölgelerinde üreyen kokuların kullanıldığını' açıkladı.

MİSK-İ AMBER GEYİĞİN TESTİSİNİN ÜZERİNDEKİ BEZEDEN ÇIKARTILIYOR
Vedat Ozan konu hakkında şunları söyledi: "Sürdüğümüz koku olduğumuz kişiyi değil olmak istediğimiz kişiyi yansıtıyor. Dolasıyla pek çok parfüm kullanıyoruz ve bu parfümlerin uzun süre tenimizde kalmasını istiyoruz. Tenimizde kalması içinde bu parfümlerin içinde fiksatör dediğimiz malzemeler kullanmak zorundayız. Doğada en güçlü fiksatörler (sabitleyiciler) hayvanlarda var. Bunların hayvanların hangi bölgelerinden geldiğine baktığımızda, çok bilinen bir koku vardır mesela önemli fiksatörtür. Bir cins kedinin anüsünün etrafındaki salgıdan geliyor. Misk dediğimiz bir koku var mesela o da bir cins geyiğin testislerinin hemen üzerindeki bezeden çıkartılıyor. Zaten misk kelimesi de köken olarak testise kadar gidiyor. Amber dediğimiz zaman yine bir balinanın dışkısı veya kusarak attığı bir şeyden bahsediyoruz. Yani biz hayvanların genital bölgelerine yakın yerlerde üreyen kokuları alıp kendi vücut kokumuzu maskelemekte kullanıyoruz."

AMBER AĞACI:
Türkiye’de yetiştiği yerler Muğla Marmaris, Köyceğiz, Fethiye ve Antakya. Ortalama 8-10 m boyunda, çınara çok benzeyen tek evcikli bir ağaçtır. Günlük veya sığala ağacı adı ile de tanınan amber ağacı, nisan- mayıs ayları arasında çiçek açar. Sıcak iklimi, rutubetli ve bataklık yerleri seven bir ağaçtır. Yaprakları saplı ve el şeklindedir. Erkek çiçekler kürevi gruplardan ibaret salkımlar teşkil ederler. Dişi çiçekler ise saplı ve sarkık kürecikler halindedir. Meyve oldukça sertleşmiş ve odunlaşmıştır.

KULLANILDIĞI YERLER:
Bu ağaçlardan, gövdeleri üzerinde uzunluğuna yaralar açmak suretiyle Sığala yağı veya Mia denilen kıvamlı bir balsam elde edilir. Bu balsam bütün balsamlarda olduğu gibi bir reçine, bir uçucu yağ ve sinnamik asit ihtiva etmektedir.Reçine, balsamın %30-40’ını teşkil eder. Sığala yağı akıcılığı az olan, gri renkli bir sıvıdır.

Sığala yağının mart ayından itibaren sekiz ay süre ile üretimi yapılmaktadır. Bu yağ, ağacın salgı hücrelerinde meydana gelir. Salgı hücreleri bitkide tabiî olarak fakat az miktarda bulunmaktadır. Ağaçlarda yaralama sonucu balsam meydana gelir ve bu yaralama sırasında salgı hücrelerinin sayısı da artar. Yaralama kepçe gibi bıçaklarla yapılmaktadır. Yara yeri 15-20 günde bir derinleştirilmektedir. 3-4 yaralamadan sonra balsam teşekkül eder. Ağacın kabuk kısmı, odun kısmına kadar sıyrılmak suretiyle balsam toplanır.

Bir kazanda yarım ile bir saat kaynatılır. Böylece kabuklardan ayrılan balsam dibe çöker, kabuklar suyun üzerinde kalır. Bu kabuklar yabalarla alınarak bir preste sıkılır ve akan balsam ile su, havuzlarda toplanır. Bir süre dinlendirilince balsamın bir kısmı dipte, bir kısmı suyun üstünde olmak üzere toplanarak sudan ayrılır. Kazanın dibinde kalan balsam ile havuzlarda biriken balsam birleştirilir ve böylece ticarete çıkarılır. Kalan yongalar kurutulduktan sonra buhur veya günlük adı altında satılmaktadır.

"AMBER ÇİÇEĞİ" "MİSKOTU"
İki çenekliler ailesine ait bir şifalı bitkidir. Boyu ortalama 50 ila 100 santim arasında değişir. Sarımtırak renkli ve çok güzel kokulu bir bitkidir. Yaprakları içerisinde uçucu yağ, şeker, A vitamini ve B vitamini barındırır. Çiçekli dalları kullanılmaktadır.

ÖZELLİKLERİ:

• Hicaz ve Yemen’de yetişir.
• Tohumu, yemişi kullanılır.

FAYDALARI:

• Tohumu ayet tohumuna benzer. Rengi boz olup kokusu güzeldir. Yemişi meneviş yemişine benzer. Kulkul kadar beyaz olup çabuk kırılır. Hicaz ve Ye­men’de tütsülere, iyi koku versin diye katarlar. Ka­dınlar bunu çok sürerler.
• Turmus ve sirke ile karıştırılıp siyatik için oy­luklara sürülse faydası görülür. Aybaşlarını intizama sokar. Asap için de çok faydalıdır.
• İçilme miktarı 1,5 dirhem (6 gr.)dır. Fazla içilir­se karaciğeri zayıflatır. Muslihi az miktarda ravent ile şekerdir.

Küba, Meksika, Peru ve Antil adalarında yetişen bu kü­çük ağacın dışı sincabi, içi sarı renklidir. Yandığında gü­zel kokular yayar.

ÖZELLİKLERİ VE YARARLARI:

• İştah açar.
• Hazmı kolaylaştırır.
• Bağırsaklardaki su milisini arttırıcı özelliğinden dolayı ishali keser.
• Kokusu sinirleri gevşetir, rahatlatır.

İmâm Cafer Sâdık’a (a.s) göre rüyada misk-i amber görmenin beş tabiri vardır:

1. Edep-ahlâk
2. Övgü
3. İslâm
4. Mal ve murat
5. Hayır ve menfaat.

İbn-i Sîrîn:
Misk-i amber görmek; edep ve şöhrete…Birine misk-i amber sürdüğünüzü görmek; gördüğünüz kimsenin sizden edep ve ahlâk öğreneceğine işarettir.

Kirmanî:
Misk-i amber görmek; hacca gideceğinize…Misk-i ambere sahip olduğunuzu görmek; bir kadından veya bir tacirden menfaat elde edeceğinize işarettir.

Peygamber Efendimiz’in (S.A.V) özelliklerinden biri de O’nun mübarek vücudundan çıkan terin, misk ve amber gibi kokması idi.Bütün güzelliklerin misk ve amber kokusunda sizlere ulaşması dileklerimle…

Hazırlayan: Piramit Haber / Mehmet Berke

KAYNAKÇA

• Nazan Başoğlu, Tabiat eczanesinden reçeteler makalesi, 2011.
• Koku Uzmanı Vedat Ozan, Prof. Dr. Sevil Atasoy, CNN Türk Suç ve Delil Programı, 2013
• Amber Maddesi. İslâm Ansiklopedisi. 3.cilt. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İstanbul. 1991.
• Taha SA, Effect of ambrein on smooth muscle responses to various agonists. J Ethnopharmacol. 1998 Feb;60(1):19-26
• Taha SA, A study of ambrein treatment for the evaluation of change in plasma biochemical parameters in rats. Jpn J Pharmacol. 1995 Mar;67(3):205-9.
• Taha SA. Effect of ambrein on blood glucose levels of rats. J Ethnopharmacol. 1991 Dec;35(2):145-8.